Anadolu isyanları sırasında ön plana çıkan bir aralık Ankara’da bir milli kahraman gibi saygı gören fakat kısa bir zaman sonra hem asi, hem vatan haini olarak hareket sahası dışına itilip, Yunanlılara sığınan Çerkez Ethem, Milli Mücadele’nin bir devrinde olayların gelişmesi bakımından önemlidir.
Çerkez Ethem, Marmara bölgesinde Manyas ilçesinin Emceler köyüne yerleşmiş Çerkez göçmenlerinden çiftlik sahibi Ali beyin üç oğlundan biridir. Kendinden büyük olan Tevfik Beyle diğer kardeşi Reşit Bey Çerkez Ethem’in Milli Mücadeledeki macelarına katılmışlardır.
Aslında basit, dar görüşlü fakat kendilerini herkesten üstün sayan, kavrayış kabiliyetleri kıt ve küstah olan ağabeyleri Ethem üstündeki etkileri, kabiliyetli fakat basit, görüşsüz ve kültürsüz bir insan olan Ethem’in pek çabuk ayak sürçmesine sebep olmuşlardır.
Birinci Dünya harbinde Ethem, Harbiye Nezaretine bağlı olan “ Teşkilat-ı Mahsusa” denilen gizli teşkilata girer. İran’da Rauf Orbay Beyin emrinde bir takım maceralara hatta Afganistan işlerine karışmıştır.
Yunanlıların İzmir’i işgalinden sonra başlayan karışıklıklar içinde Ethem, elbetteki olayların dışında kalmadı. Memleketinden topladığı eli silahlı ve kılıçlı 300 atlı bir ordu kuvveti ortaya çıkardı. Ayvalık’ta ordusuyla Milli Mücadele cephesine katılan Çerkez Ethem, bir süre sonra Salihli’ye geçer.
Asıl şöhret ve itibarı, ilk isyanı Gönen havalisindeki Çerkes Ahmet Anzavur’un yenilişinden sonra başlar. Anzavur’un yenilişinden sonra herkes işine gücüne dönmüştür. Bir taraftan da Ankara’ya gönderilmek üzere mebus seçimlerine gitmiştir. Tam bu sıralarda Erkânıharbiye-i Umumiye Reis’i İsmet Bey Ethem’i arayarak umumi vaziyetlerinin iyi olmadığını, merkezde kuvvetlerinin kalmadığını, Mahmut Bey ve bazı zabitlerinin asiler tarafından şehit edildiğini, Fırkanın silahları, mühimmatı ve hayvanları asilere geçtiğini söyler. Bunun üzerine Çerkez Ethemden yardım ister, Çerkez Ethem derhal harekete geçer. Yollarda bazı sindirme, cezalandırma hareketlerinde de bulunarak Geyve boğazına varır. Kuvveti 5000 süvariyle 500 kişilik bir piyade taburuna çıkmıştır. Ankara’nın elinde ise hiçbir yerde böyle toplu bir kuvvet yoktur. Ali Fuat Paşa kuvvetlerinin de iştirakiyle Adapazarı, Hendek, Düzce isyanları bastırılmış, darağaçları kurulmuş, cezalar kesilmiştir. Ethem bu hareketlerde şaşılacak derecede başarılıdır. Unvanı “ Salihli Cephesi ve Umum Kuva-yı Tedibiye Kumandanı “ olmuştur. Mustafa Kemal başarılarından dolayı onu tebrik eder. Başarılarının ve hizmetlerinin kurtuluş tarihimizde en parlak satırları işgal edeceğini bildirir. Ethem Bey artık Salihli Cephesine dönmek işleri içindedir. Fakat bu seferde Yozgat isyan etmiştir. Ankara Çerkez Ethem’i Eskişehir de bulur. Eldeki kuvvetleriyle hemen yetişmesini rica eder. Ankara istasyonunda Ethem, Mustafa Kemal ve arkadaşları tarafından karşılanır. Mustafa Kemal otomobilini ona tahsis eder. Bu Ankara’da tek otomobildi.
Yani o sıralar Çerkez Ethemle, Mustafa Kemal ve İsmet Beyin araları çok iyiydi.
Ankara’ya geldiğinde İsmet Bey vakit kaybetmeden mühim meseleler hakkında müzakereye başlayalım dedi. İsmet Bey durumu şöyle anlatır;
“Bizim Yozgat ve civarındaki isyanı kökünden söndürmeye maalesef kuvvetimiz kalmamıştı. Bu hakikat acıda olsa aramızda itiraf etmeliyiz” demiştir. İsyanlar artmaya devam etmektedir Yozgat’tan sonra Kırşehir’de başlamıştır. İsmet Bey bu isyanlar ortadan tamamen kalkmadıkça Ethem beyin ve kuvvetlerinin cepheye dönmelerinin doğru olmayacağını söyler. Bu sözler üzerine Mustafa Kemal ile Fevzi Paşa gözlerini Ethem’e dikmişler, vereceği cevabı bekliyorlar.
Ethem’de, “Hayret ediyorum Ankara’da Millet Meclisi sıfatıyla teşekkül olunalı bir seneyi geçtiği halde koca Anadolu’da hareket-i milliyemiz namına esaslıca bir hareket görülmedi. Niçin merkezinize takviye eylemediniz. Şimdiye kadar yardımlarınıza şahit olamadık. Bizleri düşman cephesinden gerilere almaya ve sırf gerilerde size düşen vazifelerle bizi işgale mecbur bıraktınız. Ben bu kalan isyan meselesini de emriniz üzerine üstüme alıyorum. Sizleri bu gafletten kurtaracağımı ümit ediyorum” dedi. Kaldı ki Çerkez Ethem in bazı şartları vardı. İşlerinden biri, yani Fevzi Paşa ve İsmet beylerden biri hemen cepheye gidecek fakat Ali Fuat Paşa’nın emrinde olmak üzere orada bulunacaktır. Artık eski çavuş değildir, Millet Meclisinde bir oda tahsis edilmiştir. Etrafında silahlı adamlar vardır. Bir takım garip temasları gözlerden kaçmaz.
