Kohlberg’in Ahlak Gelişim Kuramı
Kohlberg çocuk ve yetişkinlerin, belirli durumlarda davranışlarını yöneten kuralları nasıl yorumladıklarını incelemiştir. Ancak Kohlberg araştırmasını, çocukları oyunlarında gözleyerek değil, çocuklara ahlaki ikilemleri kapsayan belirli durumlar vererek onlara bu durumlarda nasıl tepki,de bulunacaklarını sorarak yürütmüştür.Aldığı cevapları sınıflayarak insanların 6 yargı aşaması geçirdiklerini belirtmektedir.Bu altı aşama ise 3 düzey içinde yer almaktadır.
A-Gelenek öncesi düzey
B-Geleneksel düzey
C-Gelenek sonrası düzey
Gelenek Öncesi Düzey: Bu düzey Piaget’nin dışsal kurallara bağlılık döneminin özelliklerini kapsar.10.yaşa kadarki dönemdir.Kurallar başkaları tarafından konur.Bu düzeydeki ahlaki davranışlar kazanç haz sonuçlarıyla değerlendirilirler.Yani davranışın sonunda ceza veya ödül o davranış için kriter olur.Çocuk,kültür içinde kabul edilen iyi ve kötü ölçütlere göre davranır.Yapılan eylemin kişinin kendi içerisinde bir değer ölçüsü yoktur.Ahlak gelişiminde yer alan 6 aşamadan ilk ikisi bu düzey içinde yer alır.
1. Aşama: Ceza ve itaat eğilimi: Bu düzeydeki çocuklar sadece otoriteye uyar ve cezalandırılmaktan kaçınırlar.Çocuk için doğru yada yanlıştan daha önemli olan şey davranışlarının sonucudur.Genel olarak olayların dış görünüşüne ve meydana gelen zararın büyüklüğüne göre karar verir.Etkinliğin fiziksel sonucu,etkinliğin iyi yada kötü olduğunu belirler.Örneğin bir çocuk annesine yardım ederken on tane tabağı kazara kırmıştır.Diğeri ise annesi görmeden şeker alırken şekerliği düşürüp kırmıştır.Bu dönemdeki çocuğa hangisinin daha suçlu olduğu sorulduğunda on tabak kıran çocuğun daha suçlu olduğunu söylemiştir.
Bu dönemde itaat ve ceza eğilimi ağır basar. Çocuk davranışı sonucu cezalandırılmışsa o davranış yanlış, cezalandırılmamışsa o davranış doğrudur.Otoriteye uyma temel güdüdür.Bu nedenle bu evreye ceza-boyun eğme evresi de denebilir.
2. Aşama: Araçsal ilişkiler eğilimi:Bu evreyi bireysellik yada çıkarcılık evresi de denebilir.Çocukların kendi ihtiyaç ve isteklerinin karşılanması daha önemlidir.Diğer insanların da farkına varırlar ama ahlaki yargıda bulunacakları zaman hala birinci planda kendileri vardır.Çocuğun ihtiyacını karşılayan veya ona ödül getiren eylemler çocuğun doğrularını oluşturur.Ne kadar alırlarsa o kadar verirler. Çocuk davranışı kendi açısından yararlı buluyorsa davranış doğrudur.
Geleneksel Düzey: Bu düzey ahlak gelişiminde 3.ve4.evreyi kapsar.Birey aile,grup ve ulusun beklentilerine önem verir.Başkalarının onayını ve beğenisini kazanmak çok önemlidir.Bu evrede sosyal baskı yoğun olarak hissedilir.Kişinin kendi ihtiyaçları bazen ikinci planda kalır.
3. Aşama: Kişiler arası Uyum Eğilimi:Üçüncü aşamada akran gruplarıyla işbirliği gözlenir.İyi davranış,başkalarına yardım etme onları mutlu eder.Beklenen davranışı göstererek sevgi ve takdir kazanıp kabul görüş düşünür.Onay görmek çocuk için çok önemlidir.Ben merkezlilik azalır.Çocuk somut işlem dönemine girmiştir,olaylara başkaları açısından bakma özelliği kazanır.Ahlaki yargılarda başkalarının hissettiklerini de dikkate alır.Artık yaptıklarını sadece ceza almamak (1.Aşama)ya da kendisi için(2.Aşama)değil aynı zamanda başkalarını mutlu etmek için yapmaya çalışır.
4. Aşama: Kanun ve Düzey Eğitimi: Çocuk kendine düşeni yapmayı öğrenir.Doğru davranış,otoriteye ve sosyal düzene uygun olarak kişinin görevini yerine getirmesidir.Artık aran gruplarının kurallarının yerini toplumun kuralları ve kanunları almıştır.”Kurallar uyulması için vardır” fikri hakimdir.Kanunlar soru sormaksızın izlenir.Bu dönemde gençlerin en büyük mücadelesi saygınlık kazanmaktır. Temel güdü toplumsal düzeni korumaktır. Kanunlara uymayanlar asla onaylanmaz. Birçok yetişkin bu dönemde kalır.
Gelenek Sonrası Düzey: Kişinin otoritede bağımsız olarak evrensel değerler doğrultusunda kendi ilkelerini oluşturmaya, kendi doğru ve yanlışlarını belirlemeye başladığı evredir.
5. Aşama: Sosyal Sözleşme Eğilimi: Kanunların kullanımı ve bireysel haklar eleştirici bir şekilde incelenir.Toplumun kanunları ve değerlerinin göreli ve topluma özgü olduğu kabul edilir.Yeni değer ve uzlaşmalar sonucu kuralların değişebileceğinin farkına varılır.Doğru,genel doğrular,standartlara uyan ve üzerinde uzlaşılandır. Doğru ve yanlışlar kişisel değer ve fikirlere göre değişebilir. Kanunlar sosyal düzeni korumak, temel yaşama ve özgürlük haklarını güvence altına almak için gerekli görülmektedir. Birey toplum yararına olan kuralların çoğunluk tarafından korunmasının gerekliliğine inanır. Bu düzeye yetişkinlerin ancak %25’i gelebilmektedir.
6. Aşama: Evrensel Ahlak İlkeleri Eğilimi:Kişi,ahlak ilkelerini kendisi seçip oluşturur.Bu ilkeler,adalet,eşitlik,insan hakları gibi bazı soyut kavramlara dayalıdır.Bu ilkeleri ihlal eden kanunlara uyulmamalıdır.Çünkü adalet yasanın üstündedir.Başkaların haklarına saygılı olmak esastır.İnsana insan olduğu için değer verme bu dönemde kazanılan bir özelliktir.
Son zamanlarda Kohlberg 6.dönemin,5.dönemden gerçekte çok farklı olmadığını bu nedenle bu iki dönemin birleştirebileceğini söylemiştir.
