Isınınca genleşmeleri sıcaklıkla orantılı olan katı, sıvı, gaz maddelerden çeşitli termometreler yapılmıştır. Çok yaygın olarak kullanılan sıvılı ve metal termometrelerdir.
SIVILI TERMOMETRELER: Sıvılı termometrelerde genleşmeleri büyüyen ve sıcaklıkla orantılı olan sıvılar kullanılır. İnce cam boru içindeki sıvı; cıva ise cıvalı termometre, alkol ise alkollü termometre adını alır. Cıva –39 santigrat derecede donar, 357 santigrat derecede kaynar. Cıvalı termometreler ile –39 santigrat derece ile 357 santigrat derece arasındaki sıcaklıkları ölçebiliriz. Çok soğuk kış günlerinde bu termometreler kullanılmaz. Bunu yerine donma sıcaklığı daha düşük olan alkollü termometreler kullanılır. Çünkü alkol yaklaşık olarak-115 santigrat derecede donar. Bu termometreleri kutuplarda kullanmak mümkündür. Ancak kılcal boru içindeki sıvının iyi görülebilmesi için kırmızı, mavi, sarı vb. renkli boya maddeleri ile boyanması gerekir. Sıvılı termometreler kullanıldıkları yerlere göre çeşitli isimler alırlar. Duvar termometresi, laboratuar termometresi ve hasta termometresi gibi.
HASTA TERMOMETRESİ: Cıvalı bir termometredir. Vücut sıcaklığını ölçmede kullanılır. 35 santigrat derece ile 42 santigrat derece arasındaki sıcaklıkları 1/10 incelikle ölçer. Bu termometrelerin haznesi ile kılcal borunu birleştiği yerde bir boğum bulunur. Vücut sıcaklığı ölçüldükten sonra termometre sapından tutularak sallanır. Neden? Yeni bir ölçmeye hazır olan termometre ağız içi ya da koltuk altına konularak vücut sıcaklığı ölçülür.
METAL TERMOMETRE: Cıvalı ve alkollü termometreler ile ölçülemeyen sıcaklık derecelerini ölçmek için metal termometreler kullanılır. Metal termometreler ile 1600 santigrat dereceye kadar olan yüksek sıcaklıklar ölçülebilir. Fabrika ve fırınlar kullanıldığı yerlerdir.
TERMOMETRELERİN YAPILIŞLARI
GAZLI TERMOMETRE
Bir deney tüpü veya ilaç tüpü, 1 – 2 mm çaplı ince,Tüp boyutunda cam boru,
Mantar tıpa.
Yapılışı: Tüp içerisinde 4 – 5 cm renkli su konur. İnce boru üzerinde kağıt şerit veyaØ bölmeli karton yapıştırılır.
METAL TERMOMETRE
Metal çiftleri genleşme katsayısı farklı iki metalin birbirine yapıştırılması ile elde edilen basit araçlardır. Metal termometrelerin temeli budur. Metal çifti dediğimiz araç sıcaklık arttıkça bükülür. Eğer biz bu bükülme/sıcaklık derecesi oranlarını önceden tespit edersek. Bu metal çiftinin bükülme miktarına bakarak sıcaklık değerini tespit edebiliriz.
Yani metal termometre için yapmamız gereken, bir metal çifti oluşturmak ve bu metal çiftini bir ucundan bir yere sabitlemek. Daha sonra sıcaklık derecesini bildiğimiz durumlar için bükülme oranlarını tespit etmek. Skalalama işlemi bittikten sonra artık bu aracı sıcaklık ölçme işlemi için kullanabiliriz.
SIVILI (CİVALI VEYA İSPİRTOLU) TERMOMETRE
Alt kısmı balonlu ve balonsuz 30 cm kadar ince boru alınır.
Civalı için daha ince kanallı, ispirtolu termometre için biraz daha geniş kanallı daha uygundur.
İki ucu açıksa bir ucu ispirto ocağı alevinde kapatılır.
Boru içine 10 – 15 cm yüksekliğinde civa veya ispirto konur.
Termometre buza daldırılır. 10 dakika kadar bekletilir.
Civa veya ispirtonun geldiği düzeye 0° işaretlenir.
100° için : deniz seviyesinde iseniz kaynar suyun buharı üzerinde termometrenin haznesini 10 dakika kadar tutunuz.
Sıvının geldiği yere 100 rakamını işaretleyiniz.
0 ile 100 arasını 100 eşit parçaya bölünüz.
Her iki bölme 1°C sıcaklığı gösterir.
Termometrenizin derecelenmesi de tamamdır.
Aynı bölmeleri 0’ın altında ve 100’ün üstünde de devam ettirebiliriz.Çünkü civa ve ispirto eşit sıcaklık değişmelerinde eşit miktarda yükselir ve alçalır.
