DİLEK KİİPLERİYLE ÖRNEKLER
Dilek kipleri bir isteği veya tasarlanan bir eylemi ifade ederler.
- Bugün sinemaya gidebilsem iyi olurdu.
- Bu akşam güzel bir yemek yemeliyiz.
- Diyet yap ki zayıf görünesin.
- Bir bilsen bugün ne kadar mutluyum.
- Bu filmi mutlaka izlemeliyim.
- Neşeli ol ki genç kalasın!
DİLEK KİPLERİ
* 1.Gereklilik Kipi : Eylemin mutlaka gerçekleşmesi gerektiğini bildirir. Fiil tabanına 'meli, -malı ekleri getirilerek yapılır. (Sev-meli-y-iz)
* Özellikleri:
* Bazı cümlelerde olasılık anlamıyla kullanılır. Geç kaldığına göre uyanamamış olmalı
* Gereklilik kipini alan bir fiilden sonra 'dir ek-fiili getirilirse, kesinlik anlamı oluşur. Başarılı olmak isteyenler çok çalışmalıdır. Gereklilik kipinden sonra 'dır ek-fiilinin kullanıldığı cümlelerde kesinlik zarfları kullanılırsa dil yanlışı olur. Başarılı olmak isteyenler mutlaka çok çalışmalıdır. (Yanlış)
* 2.Dilek-Şart Kipi: İşin, oluşun, hareketin gerçekleşmesi ,başka bir eylemin olması şartına bağlı olduğu durumlarda fiil tabanına 'se, -sa ekleri getirilerek yapılır. Hem dilek hem de şart anlamı görülebilir. Çalışırsan kazanırsın.(Şart) / Şimdi Konya'da olabilsem. (Dilek)
* Diğer Özellikleri:a) 'sa, -se ekini alan fiiller tekrarlanırsa,bu durumda 'sadece' veya 'en fazla' anlamları ortaya çıkar. Bu soruyu çözse çözse Murat çözer. (Sadece) / Bu defter gitse gitse iki ay gider. (En fazla)
* b) Olumlu ve olumsuz biçimlerinden sonra 'de, da' bağlacı getirilirse şart anlamı ortadan kalkar, kararlılık ve eşitlik anlamları oluşur. Sen olsan da, olmasan da bu işi yapacağım. (Kararlılık) / Sevse de olur, sevmese de (Eşitlik)
* 3.İstek Kipi: Eylemin yapılması veya yapılmaması istendiği durumlarda kullanılır. Ğenellikle birinci tekil ve birinci çoğul şahıslarda kullanılır. Fiil tabanına 'e, -a ekleri getirilerek yapılır. Sev-e-lim, çalış-a-yım...
* Diğer Özellikleri:
* a) İyi dilek sözleri istek kipiyle oluşturulmuştur. (Rastgele, uğurlar ola, kolay gele...)
* b) Bazen soru amacıyla kullanılır. (Beni görünce meraklı bakışlarla konuştu: 'Hayrola!'
* c)Bazı cümlelerde 'öğüt, gereklilik ve emir' anlamları görülür. (Çiçekleri koruyalım, derste gürültü etmeyelim)
* 4.Emir Kipi : Eylemin yapılmasını veya yapılmamasını başkasından isteme durumunda kullanılır. DİKKAT : Emir kipinin eki yoktur. Buna göre kök halindeki bütün fiiller, emir kipindedir. Üçüncü tekil ve çoğul kişilere göre, emir kipinde çekimlenmiş fiillere 'sin eki getirilir. (Gel-, dur-, otur-, /gelsin, dursun, otursun/gelsinler, dursunlar, otursunlar)
* Özellikleri:
* İnsan kendi kendine emir veremeyeceği için emir kipi 1.tekil ve 1.çoğul kişilerde kullanılmaz.
* Emir kipi, cümlede bazen istek anlamı taşır. 'ım beni affet!
* Verilen emirleri yumuşatmak amacıyla ikinci tekil kişiye, ikinci çoğul kişiymiş gibi emir verilebilir. Ahmet Bey, buraya geliniz.
* Bazı ata sözü ve özdeyişlerde öğüt verme amacıyla kullanılır. Sakla samanı, gelir zamanı.
* Olumlu ve olumsuz biçiminin tekrarlanması 'süreklilik, korkutma, boyun eğme' anlamları taşır. Akşama kadar yaz yaz, bıktık doğrusu (süreklilik) / Gelmeyin gelmeyin, görürsünüz siz! (korkutma) / Biz emir kuluyuz! Otur otur, kalk kalk! (Boyun eğme)
* Emir kipinin bazı kullanımları yalvarma ve dileme anlamları taşır. 'ım bizi koru. korusun. razı olsun.