Cevap :
ŞİİRDE AHENK (SES VE RİTM)
Ahenk:
Ahenk kelimesi uyum anlamına gelmektedir. Edebiyatta ise kelimelerin birbiriyle ses ve anlam bakımından etkileyici bir bütün olması anlamındadır.
Şiirde ahenk;ustaca kullanılan ses akışı,söyleyiş,ritm,ölçü ve her türlü ses benzerliğiyle sağlanır. Şiirde ahengi sağlamak için ölçü,uyak,vurgu,tonlama gibi değişik unsurlar kullanılır.
Şiirde ahnegi sağlayan unsurları şöyle sıralayabiliriz:
1) Vurgu: Bir kelimede hecelerden birinin diğerlerine göre daha baskılı,daha kuvvetli söylenmesidir. Vurgu hem kelimenin anlamını güçlendiren hem de şiiri ahenkli kılan bir unsurdur. Vurgulama ve tonlama şiirin ahengini ve etki gücünü bir kat daha artırır.
Ör:
Gök sarı toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı
Arkada zincirlenen Toros Dağları
2) Tonlama: Anlatılmak istenen duygu veya düşüncenin daha etkili ifade edilebilmesi için ses tonunu değiştirerek okumaya tonlama denir. Böylece acıma,üzüntü,özlem,hayran-
lık,sevgi gibi duygular belirginlik kazanır.
Ör:
Bir sarsıntı… Uyandım uzun süren uykudan,
Geçiyordu araba yola benzer bir sudan.
3) Ölçü:Ahengi sağlamak şiire belli bir düzen vermek için şiirlerde çeşitli ölçüler kullanılır. Türk edebiyatında hece ve aruz ölçüsü olmak üzere iki çeşit ölçü kullanılmıştır.
Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim)
a Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim)
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1- “Ahenk” sözcüğünün taşıdığı anlamı açıklayınız
2- Bir nesir parçasını şiir gibi okuyunuz Metinde ahenk olup olmadığını tartışınız
3- Bir şiiri nesre çevirerek şiirle nesir arasındaki farkı tartışınız
İNCELEME
Dua
Ulu Tanrım, şu karanlık yolları,
Bizi sana ulaştıran yollar et!
İhtirasla kilitlenmiş kolları,
Birbirini kucaklayan kollar et!
Muhabbetin gönlümüzde hız olsun;
Güttüğümüz Hakka varan iz olsun,
Önümüzde uçurumlar düz olsun,
Yolumuzda dikenleri güller et!
Dalâlette bırakıp da insanı,
Yapma arzın en korkulu hayvanı,
Unutturma doğruldu vicdanı,
Bizi sana lâyık olan kullar et!
Orhan Seyfi Orhon
1 Yukarıdaki şiirde Allah’a yalvarış şeklindeki söyleyiş şiirin ses akışı mıdır? Şiiri, sesli okuyarak cevaplayınız
2 Şiirin hangi hece ölçüsüyle yazıldığını bulunuz
3 İlk dörtlükte birinci ve üçüncü mısrada yer alan yolları ile kolları arasında yol ve kol sözcükleri se benzerlikleri bakımından hangi ismi alırlar Aynı işlevi gördükleri için çokluk eki durumundaki “ları”ya ne diyoruz Araştırınız
4 İkinci dörtlükte ilk üç mısradaki hız, iz ve düz sözcüklerindeki ortak sesler hangileridir “olsun” sözcüğünün görevi nedir?
5 Son dörtlükte “insan”, “hayvan”, “vicdan” sözcüklerindeki “an” nasıl bir ses benzerliğidir Bu sözcüklerin sonundaki “ı” sesi, bütün isimlerde aynı görevle mi yer almaktadır?
6 Şiirin ahenkli olmasında söyleyişin, mısra sonlarındaki ses benzerliklerinin ve hece ölçüsünün rolü nedir? Kendi düşüncelerinizi belirtiniz
7 Şiirdeki ses akışını ritim bakımından hece ölçüsü ve mısra sonlarındaki benzerlikleri mi desteklemektedir? Okumada mısra sonlarının yüklendiği ses değerlerini sınıfta birkaç arkadaşınıza sesli olarak okutunuz Şiirin ritmine bu bakımdan dikkat ediniz Hece ölçüsünün ve mısra sonlarındaki ses benzerliklerinin rolünü bu bakımdan belirleyiniz
BİR TEPEDEN
Rü’yâ gibi bir akşamı seyretmeye geldin,
Çok benzediğin memleketin her tepesinde,
Baktım: Konuşurken daha bir kerre güzeldin,
İstanbul’u duydum daha bir kerre sesinde
Irkın seni iklimine benzer yaratırken,
Kaç fethe koşan tuğlar ufuklarla yarışmış
Tarihini aksettirebilsin diye çehren,
Kaç fâtihin altın kanı mermerle karışmış
Yahya Kemal Beyatlı
1 Bir Tepeden adlı şiirde mısra sonlarındaki ses benzerliklerini belirleyiniz Bu ses benzerliklerinin redif ve kafiye ayırımını yapınız
2 Şiiri sesli okuduğunuzda vurgu ve tonlamaların hangi sözcüklerde yoğunluk kazanıyor? “Rü’yâ”, “kerre” sözcüklerinin şiire ses bakımından kazandırdığı ritmik özellikler olabilir mi? Tartışınız
3 Şiirdeki ses akışını, tarihe ve geçmişin değerlerine bağlılık duygusu ile ilişkilendirebilir miyiz? Niçin?
4 Bir Tepeden adlı şiirde ahenk nasıl sağlanmaktadır? Tema, ses akışı, kafiye ve mısra içindeki ses benzerlikleri bakımdan değerlendiriniz
5 Şiirdeki “ç”, “ş” ve “r” seslerinin kullanıldıkları yerleri belirleyiniz Bu seslerin şiire ahenk bakımından katkısını tartışınız
6 Şiirin ölçüsünde ve ses akışında bir farklılık var mıdır?
7 Orhan Seyfi Orhon ile Yahya Kemal’in şiirini karşılaştırdığınızda ahengi sağlayan unsurlar bakımından benzer ve farklı yönler nelerdir?
ANLATAMIYORUM
Ağlasam sesimi duyar mısınız,
Mısralarımda;
Dokunabilir misiniz,
Göz yaşlarıma ellerinizle?
Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel
Kelimelerinse kifâyetsiz olduğunu
Bu derde düşmeden önce
Bir yer var, biliyorum;
Her şeyi söylemek mümkün;
Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum
Anlatamıyorum
Orhan Veli Kanık
1 Şiirde sağlanan ahenk mısra sonlarındaki ses benzerliğinden mi, iç kafiyelerden mi kaynaklanmaktadır? Veya ses akışının kendiliğinden oluşturduğu bir ahenk mi söz konusudur? Tartışınız
2 1940’lı yıllarda yazılan bu şiirde, Orhan Seyfi Orhon ve Yahya Kemal Beyatlı’nın şiirinden ahenk bakımından farklı olan neler bulunmaktadır? Karşılaştırınız
3 Yukarıda şiirden herhangi bir mısrayı çıkardığınızda ses akışı ve ahenkte bir bozulma meydana geliyor mu? Deneyerek cevaplayınız
4 Anlatamıyorum adlı şiirle günlük konuşmalarımız arasında bir farklılık var mı? Farklılık yok ise yukarıdaki iç konuşmayı neden şiir diye adlandırıyoruz? Dönemin şiir anlayışıyla ilişkilendiriniz
DEĞERLENDİRME
1- Üç döneme ait birer şiir örneğinde ses ve ritim unsurlarını bularak bunları karşılaştırınız
AÇIKLAMALAR
Ahenk, şiirin bütün olarak sunduğu sese dayalı armonidir Her şiirde bütün içerisinde hissedilen bir ahenk vardır
Şiirde ahenk ses akışı, söyleyiş, ritim, ölçü ve ses benzerlikleriyle sağlanır
Her şiirin kendine özgü bir ses akışı vardır Şiirin ele aldığı temaya uygun olarak vurgu ve tonlamalar çevresinde okunması, o şiirin kendine özgü ses akışıdır Yani okuyan kimse, şiire temaya uygun bir ses verir
Şiirde ses akışından başka ahengi sağlayan önemli unsurlardan biri de ritimdir Türk edebiyatındaki şiirlerde, yakın döneme kadar ritim vezin ve kafiye ile sağlanırdı
Vezin şiirde mısraların oluşturulmasında hareket noktası alınan ölçüdür Türk şiirinde aruz ve hece kullanılan iki vezin türüdür
Kafiye ise mısra sonlarındaki ses benzerliğidir Ses benzerliklerinin işlevlerine göre yarım, tam, zengin, tunç diye çeşitleri bulunmaktadır
İşte ritim, ortak ölçü ve mısra sonlarındaki ses benzerlikleri ile oluşturulan bir müzikalitedir
Şiirdeki ahenk ögeleri iç içedir Tema, dil, söyleyiş ve ses ahengi oluşturur Bundan başka vezin, kafiye, redif, iç kafiye, aliterasyon ve assonans ses benzerlikleri de söyleyişe şiirsellik katan ögeler durumundadır
