Haber kipleri [değiştir]
Ana madde: Haber kipi
Haber kipleri bir fiilin (eylemin) hangi zaman aralığında (geçmişte, şu anda, gelecekte veya geniş zamanda) gerçekleştiğini bildirirler. Haber kiplerinin ekleri fiil köklerine zaman kavramı kazandırırlar. Bu nedenle haber kiplerine zaman kipleri de denir. Ekleri: -ecek, -r, -di, -miş, -yor olan zaman kipleri beşe ayrılır:
Geniş zaman [değiştir]
-r ekiyle oluşturulur:
bak
arsın, sor
ar
Gelecek zaman [değiştir]
-ecek eki ile oluşturulur:
Yaz
acak
Şimdiki zaman [değiştir]
-yor ve -mekte ekleri ile oluşturulur:
gel
iyor, yüz
mekte
Görülen (bilinen) geçmiş zaman [değiştir]
-di eki ile oluşturulur:
bak
tı, doy
dum
Duyulan (öğrenilen) geçmiş zaman [değiştir]
-miş eki ile oluşturulur
Öğren
mişler
Dilek Kipleri [değiştir]
Ana madde: Dilek kipi
İstenilen veya tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Bu kiplerde açıkça bir zaman ifadesi bulunmaz. Ekleri: -meli, -se, -e ve eksiz emir haliyle birlikte dilek kipleri dörde ayrılır:
Emir kipi [değiştir]
Emir kipinin eki yoktur ancak şahıs eki alabilir. Emir kipinde çekilen bir fiilde yalnızca fiil kökü ve şahıs eki bulunur. Bütün dillerde bu kip, âcil durumlarda da kullanıldığından fiilin en kısa şeklidir. 1. tekil (ben) ve çoğul (biz) için çekimi yoktur:
gel, gel-sin, gel-in(iz), gel-sinler
git, git-sin, gid-in(iz), git-sinler
Gereklilik kipi [değiştir]
Türkçede -malı -meli ekleriyle oluşturulur.
düş-meli, git-meli, al-malı
İstek kipi [değiştir]
Türkçede -a, -e ekleriyle oluşturulur.
gel-e-y-im, gel-e-sin, gel-e, gel-e-l-im, gel-e-siniz, gel-e
Şart kipi [değiştir]
Türkçede -se ekiyle oluşturulur.
O gelir
se bende gelirim.
Çekimli fiiller [değiştir]
Çekimli fiil, kip halindeki bir fiilin herhangi bir şahıs ekiyle ifade edilmiş halidir:
Gör+dü+m (bilinen geçmiş zaman, 1. tekil şahıs)
Çekimli bir fiilde sırayla şu üç bölüm bulunur:
Fiil kök veya gövdesi
Kip eki
Şahıs eki
Kip ekleri, fiil kökünden sonra gelerek ona zaman mânâsı veya tasarlanan, istenen bir hareketle ilgili mânâ kazandırır. Sadece kip eki almış olan bir fiil, o fiilin üçüncü tekil şahıs için çekilmiş haliyle aynıdır:
Gitti (gitmek fiilinin bilinen geçmiş zaman kipi)
Gitti (gitmek fiilinin bilinen geçmiş zamanda 3. tekil şahıs çekimi
Bu kuralın bir tek istisnası vardır. Emir kipinin kip eki olmadığı için yalın haldeki kök, emir kipinin 2. tekil şahıs çekimi ile aynıdır:
Dinle (dinlemek fiilinin emir kipi)
Dinle (dinlemek fiilinin emir kipinde 2. tekil şahıs çekimi)
Çekim örneği:
