limsel bir araştırmaya kılavuzluk eden temel soru ifadeleri “bu nedir, bu nasıl çalışıyor ve neden böyle
çalışıyor, bu çalışıyor mu” olarak gruplanabilir. Bu sorular en genel haliyle; kavramsallaştırma, keşfetme
ve sınama amaçlarına karşılık gelmektedir. Bu amaçlar aşağıda örneklenerek açıklanmıştır.
Bu nedir sorusuna karşılık; “İletişim nedir”, “mesaj nedir”, “algı nedir” gibi sorular örnek olarak
verilebilir. “Bu nedir” sorusu, bilimde “kavramsallaştırma” amacına yönelik araştırmaların sorusudur.
Kavramsallaştırma, bir olguya dair gözlenmiş ortak bir karakteristik yapı, özellik ve durumların
açıklamasını içerir. Diğer bir deyişle kavramları; bir olguya dair gözlenmiş ortak bir karakteristik yapı,
özellik ve durumları niteleyen “etiketler” olarak düşünebiliriz. Olgulara yönelik belirli kavramsal tanımlar
yapılmadan olgular arası ilişkileri incelemek anlamsız ve imkânsızdır. Çocuk ve ebeveyn iletişimini
incelediğinizi düşünün. Çocuk, ebeveyn ve iletişim olgularının kavramsal tanımları olmadan böyle bir
araştırma imkânsız olurdu. Bu nedenle öncelikle çocuk nedir, ebeveyn nedir, iletişim nedir sorularının
cevaplarını ortaya koymak gerekir. Kavramsallaştırma bilimsel araştırmada sonraki amaçlar açısından da
yol göstericidir.
Bilimsel araştırma amaçlarını niteleyen diğer soru yapısı “bu nasıl çalışıyor ve neden böyle çalışıyor”
şeklindedir. Neden ve nasıl sorularıyla yönlenen araştırmalardaki amaç, olgular arasındaki ilişkinin
yapısını “keşfetmek”tir. Örneğin “çocuk iletişimi nasıldır ve neden böyledir” sorularına cevap ararken bu
iletişimi etkileyen diğer olgularla birlikte etkileşim yapısını ortaya koymak gerekir. Çocuk olma halinin
niteliksel özellikleri, çocuk iletişiminde kullanılan kanallar, alternatif kanalların işleyiş mekanizması,
farklı kanal kullanımlarının nedenleri, iletişimde verilmek istenen mesajın niteliği, mesaj niteliği ve
kullanılan kanal arasındaki ilişki ve daha pek çok bağlam bu araştırma amacı içinde birbirleriyle anlamlı
bir örüntü oluşturacak şekilde gözlenebilir. Bu tip keşifsel çalışmalar özü itibariyle teori geliştirme
çalışmalarıdır. Teori bir takım olguları ve olgusal ilişkileri açıklayan kavramsal bir sistemdir. Daha
anlaşılır haliyle teori, bir takım olguları neden sonuç bağlamları içinde açıklar. Her ne kadar burada
anlaşılırlık sağlamak için kavramsallaştırma ve keşfetme iki ayrı amaçmış gibi sunulsa da, bilimsel
pratikte birlikte yürüyen süreçlerdir. Kavramsallaştırma aynı zamanda bir keşfetme sürecidir. Bir olgunun
kavramsalaştırılması için olguyu var eden süreçlerin keşfedilmesi gerekir. Fizikteki “kütle çekim”
20
kavramının tanımlanması ve formüle edilmesi, kütle çe
