Fiillerin, fiilimsilerin, sıfatların ve zarfların önüne gelerek onları zaman, durum, ölçü (miktar), yer vesoru bakımından belirten, sınırlandıran ya da anlamını derecelendiren kelimelere zarf (belirteç) denir.
Her gece gözyaşları içinde dua ediyordu. (Zarf, fiili, zaman yönünden belirtmiş.)
Mısır'da günlerce aç susuz dolaştı. (Zarf, fiili, durum yönünden belirtmiş.)
Tatlı konuşmak gönülleri açar. (Zarf, fiilimsiyi, durum yönünden belirtmiş.)
Ne tatlı havası var buranın. (Zarf, sıfatı, nicelik yönünden belirtmiş.)
Siz dışarı çıkın. (Zarf, fiili, yer-yön bakımından etkilemiş.)
** Kelimelerin türü cümlede ilişkili oldukları diğer kelimelere göre belirlenir.
İşlerimiz iyi gidiyor. ("İyi" kelimesi fiili etkilediği için zarftır.)
İyi yıllar dilerim. ("İyi" kelimesi adı etkilediği için sıfattır.)
Zarflar, bulundukları cümleye değişik anlamlar katar. Bunlardan bazıları şunlardır: nitelik bildirme, olasılık, derecelendirme, pekiştirme, tekrarlama...
Bu konuyu iyice öğrendik. (nitelik)
Belki size gelebilirim. (olasılık)
Bayramda pek çok yer gezdik. (derecelendirme)
Yağmurda sırılsıklam oldum. (nitelik)
Arada bir etrafı gez. (tekrar)
Zarflar, görev ve yapı bakımından iki grupta incelenebilir:
A. GÖREV BAKIMINDAN ZARFLAR
1. Durum (Hâl) Zarfları: Eylemin yapılış şeklini bildiren kelimelerdir. Eyleme sorulan "NASIL" sorusunun cevabı durum (hâl) zarfıdır.
Okuldan eve yürüyerek geldim.
Soruları dikkatlice oku.
** "Nasıl" sorusu, isme sorulduğunda alınan cevap sıfat, eyleme sorulduğunda ise alınan cevap zarftır.
Kendine dar etek almış. (Nasıl etek?-sıfat)
Bu etek ona dar gelir. (Nasıl gelir?-zarf)
2. Zaman Zarfları: Eylemin bildirdiği işin, ne zaman yapıldığını bildiren kelimelerdir. Eyleme "NE ZAMAN" diye sorulduğunda alınan cevap, zaman zarfıdır.
Geçen gün pikniğe gittik.
Bugün, şimdi, yarın, dün, demin, sonra, erken, geç, gündüz, geçen yaz, kışın, akşam, sabah, biraz sonra, henüz, derhal, hemen gibi kelimeler, zaman zarfı olabilir.
Her sabah horozlar öter. (Ne zaman öter?-zaman zarfı)
Ara sıra beni ara.
Erken yatıp erken kalkalım.
Daha çiçekler açmamış.
Pazarları balığa çıkar.
3. Yer - Yön Zarfları: Fiillerden ve fiilimsilerden önce gelerek onların yönünü, yerini gösteren kelimelerdir.
Aşağı in de konuşalım.
Öfkeyle sınıftan dışarı çıktı.
** Yer - yön zarfları çekim eki almaz, alırsa zarf olmaktan çıkar.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf yoktur?
A) Otomobili ileri alın.
B) Öfkeyle kalkan, zararla oturur.
C) Geri toplumlarda sanat da gelişmemiştir.
D) O, artık geri dönmez.
Yanıt: C
4. Miktar (Azlık - Çokluk) Zarfları: Fiillerden, fiilimsilerden, sıfatlardan ve başka zarflardan önce gelerek onları azlık - çokluk bakımından belirten kelimelerdir. Azlık - çokluk zarfını bulmak için cümledeki fiil, fiilimsi, sıfat ya da başka bir zarfa "NE KADAR, NE DERECE" soruları sorulur.
Bugün ekmeği çok yedik.
Çok fazla istemiyorum.
Başarmak için çok çalışmak gerekir. ,
Çok güzel bir elbise giymiş.
Hiç çalışmıyor.
O daha hızlı koşuyor.
Kitabı kısmen okudum.
Bazı miktar zarfları, kendi gibi zarflara ve sıfatlara gelerek onları çeşitli yönlerden derecelendirir. Bunları şöyle ayırabiliriz:
a) Eşitlik Zarfları (kadar, gibi)
Tepeye tavşan kadar hızlı tırmandı.
Cennet gibi güzel bir bahçeydi.
b) Üstünlük Zarfı (daha)
Elif daha çabuk ezberliyor.
Tepeye tavşandan daha hızlı tırmandı.
c) En Üstünlük Zarfı (en)
Elif en önce ezberledi.
Tepeye en hızlı o tırmandı.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde miktar zarfı yoktur?
A) Derslerde hep fazla konuşurdu.
B) O, her zaman nazik davranır.
C) Buralara pek uğramaz.
D) Yeteri kadar çalıştım.
Cevap: B
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde miktar zarfı vardır?
A) Çuvalları yukarı çıkardık.
B) Yarın sabah balık tutmaya gideceğiz.
C) Annem yemek yapmayı çok sever.
D) Çocuk tatlı tatlı gülümsüyor.
Cevap: C
5. Soru Zarfları: Eylem ve eylemsileri soru yoluyla belirtmeye yarayan zarflard
