Cevap :
SES OLAYLARI
1. Ses türemeleri
Ünlü türemesi ve ünsüz türemesi şeklinde görülür:
a) Ünlü türemesi
Genellikle alınma kelimelerde görülen bu ses olayına Türkçe kelimelerde de rastlamak mümkündür. Ünlü türemesi kelimenin başında ortasında veya sonunda olabilir: station >istasyon scala > iskele limon > ilimon Recep>İrecep; tren > tiren kral > kıral spor > sipor; akl > akıl ömr > ömür; bircik > biricik giderkene.
b) Ünsüz türemesi
İki şekilde görülür. Birincisinde ünlüyle biten kelimeye ünlüyle başlayan bir ek getirileceği zaman bu iki ünlü arasında yardımcı bir ünsüz ( y n)tü*rer: bilgi-y-e Ali-y-i sevdi – y – disoru – y - u; bu-n-u şu-n-u evi-n-e.
İkincisi -daha çok ağızlarda- ünlüyle başlayan kelimelerin başında y h ünsüzlerinin türemesi şeklinde görülür: avlu>havlu ayva>hayva elbet>helbet ücra>hücra örümcek>hörümcek; ıldız>yıldız ırak>yırak inmek>yinmek.
2. Ünsüz ikizleşmesi
Kelime içinde bir ünsüzün iki defa söylenerek ikizleşmesi olayıdır. Daha çok ağızlarda görülür:yeddi sekkiz dokkuz eşşek; bilemedim> bilemmedim sakız>sakkız; anne (<ana) elli (50) (<elig).
Ünsüz ikizleşmesi ünsüz türemesinin özel bir türü olarak da değerlendirilebilir.
3. Ses düşmeleri
Kelimedeki bir veya birkaç sesin dilin ses özelliklerinden kaynaklanan sebeplerle düşmesi olayıdır. Kaybolan sesin kelimedeki yerine göre ve kaybolma şekline göre aşağıdaki şekillerde incelenirler:
a) Ön Ses Düşmesi ısı+cak > sıcak.
b) Orta hece ünlüsünün düşmesi
Orta hecenin vurgusuz olması sebebiyle özellikle ğ r y z zayıf ünsüzlerinin yanındaki ünlünün düşmesi olayıdır: ağızı > ağzı boyunum> boynum buradan > burdan buyuruk > buyruk dirilik > dirlik gazete > gazte kıvırım > kıvrım oğulu > oğlu satılık > satlık yalınız > yalnız yanılış > yanlış.
c) Ünsüz düşmesi
Seslerin birleşmesi sırasında söyleyiş güçlüğü veya zayıf sesler (g h n l r y z) sebebiyle bir ünsüzün düşmesi olayıdır: küçük+çük > küçücük ufak+rak > ufarak; kağan > kaansoğan > soan soğuk > souk uğur > uur; yapurgak > yaprak; çift > çif bir daha> bi dahageliyor > geliyo.
ç) Hece düşmesi
Peş peşe gelen ve sesleri birbirine benzeyen hecelerden birinin düşmesidir: alıyor (<ala yorır) başlayım (<başlayayım) budur (<bu durur) pazartesi (<pazar ertesi) söyleyim (<söyleyeyim).
d) Tekleşme
Genellikle alınma kelimelerdeki aynı cinsten ve yan yana bulunan iki ünsüzden birinin dilin ses özelliğine uyarak düşmesidir:Edebiyyat > edebiyat hammâl > hamal kemmiyyet > kemiyetmedeniyyet >medeniyet.
e) Ünlü birleşmesi
İlki ünlüyle biten ikincisi ünlüyle başlayan ve her zaman birlikte kullanılan birleşik kelimelerde peş peşe gelen ünlülerin kaynaşarak bir ünlü hâline gelmesiyle ortaya çıkan ses olayıdır:bulamaç (<bulama+aş) cumartesi (<cuma+ertesi) Delorman (<Deli orman) kahvaltı (<kahve+altı) nasıl (<ne+asıl) niçin (<ne+için).
f) Hece kaynaşması
ğ h y zayıf ünsüzleri bazen iki ünlü arasında eriyerek kaybolur kalan iki ünlü kaynaşarak tek ünlü olur. Dolayısıyla bir hece eksilmiş olur: âb (< ağabey) ayol (< ay oğul) eczâne (< eczâhâne) eyvallah (< eyi vallah) pastane (< pastahâne) peki (< pek iyi).
4. Yer değiştirme (göçüşme)
Kelimedeki iki ünsüzün yer değiştirmesi şeklinde ortaya çıkan ve ağızlarda çok görülen bir ses olayıdır: gibi-bigi cereyan-ceyran çömlek-çölmek ekşi-eşki gömlek-gölmek ileri-irelikibrit-kirbit kirpi-kipri kirpik-kiprik köprü-körpü lânet-nalet memleket-melmeketMeryem-Meyrem ödünç-öndüç öğrenmek-örğenmek sarımsak-samırsak toprak-torpakyalvarmak-yavralmak yüksek-yüsgek. Bu örneklerde birinci şekiller doğru ikinciler yanlıştır.
5. Benzeşme (asimilasyon)
Kelime içinde bir araya gelen seslerden birinin diğer sesi kendisine benzetmesi demek olan benzeşme Türkçede çok görülen ses olaylarından biridir. Benzeşme yan yana gelen sesler arasında olabileceği gibi uzakta olan sesler arasında da mümkündür.
Türkçenin ses kurallarının çoğu benzeşmeyle yakından ilgilidir. Bunlardan en önemlileri ses uyumlarıdır. (Ses uyumları konusu yukarıda anlatıldığı için burada tekrar edilmeyecektir.)
Benzeşme çeşitli şekillerde görülür:
