2 Sayfalık Her Hangi Bir Metinde Fiillerin çatı Bakımından Incelenmesi
FİİLLERDE YAPI
Fiiller yapı bakımından üçe ayrılır: Basit – Türemiş – Birleşik
1- Basit Fiil:
Yapım eki almamış, başka bir kelimeyle de birleşmemiş olan (sadece çekim eki alan) fiillere Basit Fiil denir
Öğretmene bunu sordum
Sor-du-m ( kip ve kişi ekleri çıkartıldıktan sonra geriye kalan kısım kök haldeyse ve yapım eki almadıysa fiil basittir)
Öğretmene bunu sordurdum
Sor-dur-du-m (kip ve kişi eki çıkartıldıktan sonra geriye “sordur(mak)” fiili kalır Ancak fiilin kökü “sor(mak) fiilidir, “-dur” yapım ekini almıştır Bu sebeple fiilimiz türemiştir)
Ör: Geldim, yazacaksın, okumalılar, sevmeyeceğim, kıvırdı, çeviriyor, kavuşursun
(bu örneklerde kip ve kişi eklerini çıkardıktan sonra kök halinde basit fiiller kalır
2- Türemiş Fiil:
Fiil yada isim soylu kelimelere yapım eki getirilerek yapılan fiillerdir Kip ve kişi eki atıldıktan sonra yapım eki almış bir gövde geriye kalır
Okula gelince çok rahatladım
Rahat-la-dı-m (rahat, isim köküdür “–la” yapım ekini alarak fiil olmuştur)
3- Birleşik Fiil:
En az iki kelimenin birleşmesiyle oluşan fiillerdir Üç ayrı şekilde birleşik fiil oluşturulur
A- Yardımcı Fiille Oluşan Birleşik Fiil
Bir isim ve bir fiilin birleşmesiyle oluşur İsmi fiil durumuna getiren fiile yardımcı fiil denir
Yardımcı fiiller “etmek, olmak, eylemek, kılmak” fiilleridir
Örnek:
Derslerimize dikkat etmeliyiz
Bu güne kadar çok sabretti
Hayat bize zehir oldu
Son maçı da kaybettik
Not: Olmak ve etmek yardımcı fiilleri, asıl fiil olarak da kullanılabilir
Bu yıl kirazlar erken oldu (asıl fiil)
İşler yetişince herkes memnun oldu (Yrd Fiil)
Bu ev bu kadar eder mi? (asıl fiil)
Adam yapacağı işleri tarif etti (Yrd Fiil)
B- Kuralı Birleşik Fiiller
İki fiilin birleşmesiyle oluşan fiillerdir Dörde ayrılır
1- Yeterlilik Fiili,
2- Tezlik Fiili,
3- Sürerlik Fiili,
4- Yaklaşma Fiili
1- Yeterlilik Fiili
Bir fiile “(a)bil, (e)bil” fiilinin getirilmesiyle oluşur Fiile yeterlilik anlamı kazandırır
Sana her şeyi anlatabilirim
Beni birazcık olsun dinleyebilirisin
“(a)bil, (e)bil” cümleye yeterlilik anlamı dışında olasılık, ihtimal anlamı da katabilir
Yarın burada olmayabilirim
Sınavda zor sorular çıkabilir
Yeterlilik fiilinin olumsuzunda, “(a)bil, (e)bil” fiilinin “bil-“ kısmı düşer, (a) kalır
Yapabilirim(Olumlu- yeterlilik)
Yapamam (olumsuz – yeterlilik)
tutabilirim (olumlu- yeterlilik)
tutamam (olumsuz –yeterlilik)
Yeterlilik fiilinin olumsuzu da birleşik fiildir
2- Tezlik Fiili
Bir fiile “(i-ı-u-ü)ver-” fiilinin getirilmesiyle oluşturulur Bahsedilen eylemin çabucak gerçekleştirildiği anlamını taşır
Bak-(ı)ver-di
dalıveriyoruz
atıvermiş
kaçıveriyorlar
Testteki tüm soruları çözüverdi
Ne olur sanki yarın tatile çıkıversek
Olumsuzu: söyleyiverin- söyleyivermeyin / söylemeyiverin
3- Sürerlik Fiili
Bir fiile “-(e)gel, -(e)kal, -(e)dur” fiillerinin getirilmesiyle oluşur Cümleye süreklilik ve devam etme anlamı katarlar
Ol-agel-mek
gidedurmak
şaşakalmak
Bu türkü böyle söylenegelir
Arkadaşları gidince tek başına kalakaldı
Sürerlik fiilinin olumsuzu yapılamaz
4- Yaklaşma Fiili
Fiile getirilen “-(e)yaz-” fiili ile yapılır Bahsedilen fiilin gerçekleşmediği ama gerçekleşmeye çok az kaldığı anlamına gelir
Düş-eyaz-dı-m
kırılayazdı
Küçük kız korkudan öleyazmış
Burada soğuktan donayazdık
Yaklaşma fiilinin olumsuzu yapılamaz
C- Kaynaşıp Kalıplaşmış Birleşik Fiiller
Birden fazla kelimenin anlamca kaynaşarak, kalıplaşarak oluşturduğu, genellikle deyim halinde olan birleşik fiillerdir
Bu şekilde davranarak ateşle oynuyorsun
Çok ilginç fikirler ileri sürüyor
Annesi onu dört gözle bekliyordu
Kimi zaman hayallere dalardı
Kaynak: http://www.forumlord.net/misafir-soru-ve-cevaplari/64546-bir-metin-uzerinde-kelimelerin-yapi-bakimindan-incelenmesi.html#ixzz2GvsK2ceb
zorlandığın kelimeleri yazarsan yardımcı oluruz ..
En İyi Yanıt Seçersen Sevirim ...