gülşehri-mantıku't-tayr
2009-03-18 15:23:00
Gülşehri XIV.. Yüzyılda mesnevi yazan üç şairden biridir. Bu mesnevilerden birisi Yunus Ermeye ait olan Risâletü’n-nushiye diğeri Aşık Paşaya ait olan Garipnamedir. Gülşehri de Mantıku’t-tayr adlı mesnevisini yazmıştır. O yüzyılda Kırşehir bir ilim merkeziydi. Aşık Paşa ve Gülşehri eserlerini Kırşehirde yazmışken Yunus Emre Konyada eserini yazmıştır.
Gülehri de Yunus Emre gibi Mevlanaya son derece bağlıdır.
Güleşehrinin hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. O dönemdeki diğer sanatçılar gibi onun hakkında da menkıbelerin içinden gelen haberler vardır.öyle ki adı bile tam olarak belli değildir. Mantıku’t-tayr’ın Hails Efendi nüshasında adının Ahmedü’l-Gülşehri olduğu belirtilmekteyse de , bazı beyitlerde isminin Süleyman olduğu anlaşılmaktadır. 1250 yıllarında doğduğu tahmin edilmektedir.
Gülşehri gelecek kuşaklarca da bilinmek arzusuyla Türk Edebiyatında ilk kez mahlas kullanan şair olur.
Gülşehri, Mesnevi’den beş hikâye almıştır. Mantıku’t-tayr’ında bu hikâyeleri ele alırken önce sanatkârane bir tasvir ile hikâyeye girer. Bu durum Mevlâna’da görülmez. Ardından hikâyeleri tercüme eder ve bunların şerhini de yapar. Gülşehri’yi bu açıdan değerlendirirsek, şairin Türk edebiyatında Mesnevî hikâyelerinin ilk tercüme ve şerh edicisi olduğu ortaya çıkar. Gülşehri eserinde hayvan hikâyelerine yer veren ilk şairimizdir. Yine bu açıdan ele alınınca Türk fabl edebiyatının Anadolu’daki ilk şair ve yazarının da Gülşehri olduğu görülür.
Fakat Gülşehri’de en önde gelen husus Türkçeye verdiği önemdir. İlk eserini Farsça yazmış ve ilk kalem denemelerini bu dille yapmış olan şairde Türkçe şuuru gitgide önem kazanmıştır. Bu sebeple Mantıku’t-tayr adlı eserini Türkçe yazmıştır. Böylece Anadolu’da Türkçecilik cereyanını başlatan ve Türkçeye, hiç bırakmamak kaydıyla, sahip çıkan ilk şair de Gülşehri olmuştur. Bu fikir daha sonra Âşık Paşa ve muakkipleri ile devam etmiştir.7 Gülşehri sanatı ve dilinin tatlılığı ile övünür ve hikâye yazmaktan bıkmadığını da belirtir.
ESERLERİ:
I.Eseri: Felekname, Gülşehri, Mantıku’t-tayr’ında eserlerinden de bahs eder. Felek-nâme bunların başında gelir. Gülşehri Felek-nâme’yi 1301 yılında Gazan han adına yazmıştır Gülşehri astronomi ilmine değer verilen bir zamanda yaşamıştır. Bu sebeple Felek-nâme sözü içine astronomiyi de almaktadır.
II.ESERİ:Gülşehri’nin en büyük ve en önemli eseri Mantıku’t-tayr’ıdır. Gülşehri bu eserini ilk eseri olan Farsça yazdığı Felek-nâme’den 16 sene sonra kaleme almıştır. Mantıku’t-tayr’ı Türkçeye ilk tercüme eden Gülşehri olmuştur. Gülşehri eserini 1317 yılında yazmıştır. Üzerinde çalıştığımız Gülşehri’nin Mantıku’t-tayr’ı, Türkçeye Attar’dan yapılmış ilk tercümedir. 4437-8 beyitten meydana gelen eser, Attar’ın eserinin aynen çevirisi olmayıp, serbest bir tercümesidir. Prof. Dr. Âmil Çelebioğlu’nun da belirttiği gibi, Gülşehri Attar’ın eserini aynen tercüme etmez. Kendine göre konuyu işler ve bu işlemede keyfince seçmeler yapar. Tespitimize göre Gülşehri’nin 186 civarında hikâyeye yer veren Attar’ın eserinden aldığı hikâyelerin sayısı yedi tanedir. Sonuç olarak Gülşehri, Mantıku’t-tayr adlı eserini, Attar’ın aynı adı taşıyan eserinden aynen tercüme etmemiş, çeşitli eserlerden aldığı hikâyelerle birlikte 59 bölüm eklemiş, Attar’ın anlattığı bir çok hikâyeyi eserine almamıştır. Böylece eserdeki asıl fikri işleyerek yeni telîfî ve özgün bir eser ortaya koymuştur.8 Nüshalar açısından Mantıku’t-tayr’ı değerlendirecek olursak, eserin bilinen altı nüshası vardır. Bunlar:
1. İstanbul Arkeoloji Müzesi Kütüphanesi nu. 236
2. İstanbul Arkeoloji Müzesi Kütüphanesi nu. 1360
3. Türk Dil Kurumu Kitaplığı Nu. A/120
4. Türk Dil Kurumu Kitaplığı nu. B/6
5. Agâh Sırrı Levend TDK yayınları, sayı: 166, Ankara 157
6. Süleymaniye Kütüphanesi Fatih, nu. 2557 nüshalarıdır.
III.ESER: Aruz-ı Gülşehri Gülşehri’nin aruz kalıplarının terkip ve teşkilini anlattığı 16 varak tutarında küçük bir risâlesidir. Bu küçük eserin tek nüshası Millet Kütüphanesi Farsça Yazmalar kısmında 517 numarada kayıtlıdır.9 4. Kudûrî Tercümesi Gülşehri’nin böyle bir eser yazdığını Mantıku’t-tayr’ından öğrenmekteyiz. Bu eser henüz ele geçmemiştir. 5. Şiirler Gülşehri’nin bu eserlerinden başka olarak şiirleri de vardır. Bazıları yayınlanmış olan bu şiirler nazire mecmualarında yer almıştır
