Fiiller, cümlenin anlam kazanması için olmazsa olmaz kelimelerdir.
Filler(Eylemler)
Fiiller, iş ,oluş, durum ve hareket bildiren sözcüklerdir.
ÖRNEK: Yürü, gidelim; bu iş olmaz dedi
Fiillerin sonuna -mek, -mak ekleri getirildiğinde anlamlı olur .
ÖRNEK:
Bu akşam kardeşinin yanına var (eylem)
Kardeşimin güzel bir evi var. (isim)
Fiiller anlamlarına göre üçe ayrılır:
1) Nesne alan, iş yani hareket bildiren ve neyi, kimi sorularına cevap veren fiiller kılış fiilleridir
ÖRNEK:
- Bu işi olsa olsa sen yaparsın .
- Baba koruk yer, oğlunun dişi kamaşır.
- Yemeğin tadını çok beğendik.
- Mum dibine ışık vermez, derler
2)Nesne almayan, öznenin içinde bulunduğu durumu gösteren fiiller durum fiilleridir.
ÖRNEK:
- Su uyur, düşman uyumaz.
- Can çıkar, huy çıkmaz.
- Teyzesi bize dün sabah geldi.
3)Kendiliğinden ve zaman içinde gerçekleşen fiiller oluş bildirir.
- Yine yeşillendi fındık dalları.
- Genç yaşta ağardı saçlarım.
- Korkudan beti benzi sararmış.
- Bu eylemler değişerek yeni bir görünüm kazanma anlamı verir.
- Elleri, ayakları kabarmıştı.
- Denize gidince epey bronzlaşmış.
- Fiiller -me,- ma,-mez , maz ekleriyle olumsuz yapılabilir.
- Gülme komşuna, gelir başına.
- Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez.
- Yoldan kal, yoldaştan kalma .
- Geniş zaman eki olumsuz yapıldığında -mez -maz olarak değişir.
- Nuh der, peygamber demez.
- Fiiller tekil ve çoğul tüm kişilere göre haber ve dilek kipleriyle çekimlenebilir
- Ben hazırlandım, artık gidebiliriz; dedi.
- Erken yatın, yarın işe gideceğiz
- Şart kipiyle çekimlenmiş fiiller yan cümlenin yüklemi olabilir.
- Erken gelirse birlikte gidelim.
- -yor eki yerine -mekte,- makta eki de kullanılabilir
- O zamanlar büyük bir şirkette çalışmaktaydım.
- Haber kipleri zaman anlamı taşır, dilek kipleri zaman anlamı taşımaz.
- Şimdi polisler gelecek, artık çıkalım .
Çekimli fiil sorulduğunda kip,kişi, olumsuzluk ekleri alabilen ve yüklem olan fiiller anlaşılır.
- İçimden şu zalim şüpheyi kaldır.
- Ya sen gel ya beni yanına aldır.
- Mecnun um, Leyla mı gördüm
- Bir kerecik baktı geçti
- Ne sordum ne de söyledi
- Kaşlarını yıktı, geçti
Cümledeki yargı sayısı sorulduğunda çekimli fiiller, fiilimsiler ve ek eylem alarak yüklem olmuş ad soylu sözcükler sayılır.
- Garibim,namıma Kerem diyorlar
- Hastayım, derdime verem diyorlar
- Aslımı el almış, harem diyorlar
- Maraşlı Şeyhoğlu Satılmış ım ben
- Senin dudakların pembe, ellerin beyaz
- Al, tut ellerimi bebek, tut biraz
Fiillerde Anlam (zaman,kip) Kayması:
- Bir fiil kipinin kendi anlamı dışında kullanılmasına anlam kayması denir.
- Kardeşim ve ben bu okuldan mezun olduk.
Anadolunun kapıları 1071de açıldı.(öğrenilen geçmiş zaman)
- Dün akşam komşulara gitmişler.
- Saçların çok güzel olmuş.
Eyvah,anahtar kapının üstünde kalmış!(Sonradan fark etme)
- Yarın ki sınav için ders çalışıyor.
İki yıldır ÖSSye hazırlanıyor.(devam eden iş)
