Cevap :
Nazım Biçimleri ve Türleri (Konu Anlatımı, Çözümlü Örnekler ve Test )
NAZIM BİÇİMLERİ VE TÜRLERİ
Nazım biçimleri dizelerin ve uyağın bir düzen içinde bütünleşmesinden oluşur. Dizeler bir şiirde değişik sayıda (ikili, üçlü, dörtlü...) kümelenir; bu kümelenme biçimine "dize düzeni", dizeler arasındaki uyaklanma biçimine de "uyak düzeni" denir. Bir şiirin nazım biçimini belirlemede en temel ölçüt, "nazım birimP'dir.
Nazım türü kavramı, şiirin konusuyla ilgilidir. Aynı nazım biçimi ile değişik konular işlenebilir. Sözgelimi kaside biçimi ile, Tanrı'nın birliği (tev-hid), ünlü birini övme (methiye), ölümden duyulan üzüntü (mersiye) anlatılabilir.
Nazım biçimleri, dize ve uyak düzenlerine göre çeşitli adlar alır. Türk edebiyatındaki başlıca nazım biçimleri şunlardır:
I. İSLAM KÜLTÜRÜ ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ
İslam kültürü öncesi Türk edebiyatındaki nazım biçimleri şunlardır:
1. Koşuk
Genellikle aşk, doğa, yiğitlik... konusunu işleyen, hecenin değişik kalıplarıyla ve dörtlükler halinde söylenen, uyaklı ve lirik şiirlerdir. Koşuklar dinsel kökenli şiirler olup özellikle "sığır" adı verilen sürek avlarında ve şölenlerde söylenirdi. Halk şiirindeki koşmanın ilk biçimi koşuklardır.
KOŞUK
Öpkem kelip ogradım Arslanlayu kökredim Alplar başın togradım Emdi meni kim tutar
Etil suvı aka turur Kaya tübi kaka turur Balık telim baka turur
Kölün takı küşerür
(Öfkelenip dışarı çıktım) (Arslan gibi kükredim) (Yiğitler başını doğradım) (Şimdi beni kim tutar)
(İdil suyu akar durur) (Kaya dibini oyar durur) (Bütün balıklar bakar durur)
(Gölü bile taşırırlar)
UYARI:
Yuğ (ölüm) törenlerinde, çok sevilen bir kişinin ölümü ardından söylenen ağıtlara sagu denir. Ölen kişinin kahramanlıklarını, başarılarını, erdemlerini anlatır; ölümlerinden duyulan üzüntüyü dile getirir. Sagular, koşuk biçimindedir. Bu şiirlere İslâmiyet sonrası Halk edebiyatında "ağıt", Divan edebiyatında "mersiye" denmiştir.
2. Destan
Destanlar, ulusların yaşamında büyük yankılar uyandırmış savaş, göç, istila gibi tarihsel; yangın, salgın hastalık, sel, deprem gibi toplumsal ve doğal olayların çağdan çağa aktarılmış, aktarılırken de hayal unsurlarıyla oluşmuş, süslenmiş, değiştirilmiş manzum biçimleridir. Destanlar doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılır. Yapay destanlar yazarı belli olan bir destan türü iken, doğal destanlar anonimdir, yani yazarı belli değildir.
II. HALK ŞİİRİ NAZIM BİÇİMLERİ
1. Mani:
Hecenin 7'li ölçüsüyle, a-a-b-a uyak düzeniyle oluşturulan ve bir tek dörtlükten oluşan nazım biçimidir. İlk iki dizede konuyla ilgisi olmayan bir tasvir yapılır, asıl anlatılmak istenen, son iki dizede dile getirilir. Maniler anonim (halkın ortak malı) bir nitelik taşır. Doğa, sevgi, dostluk, aşk... gibi konuları işler.
MANİ -1
Karanfil kurutmadım Yâr seni unutmadım Hatırın saydım da Üstüne yâr tutmadım MANİ - 2
Yumurtanın sarısı Yere düştü yarısı Görümcem verem olmuş Kaynanama darısı
ÖRNEK -1 ÖYS-19941:
Bahçelerde gül gerek
Güllere bülbül gerek
Senin gibi güzele
Bencileyin kul gerek
Bu dörtlüğün biçimi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Divan B) Varsağı C) Destan
D) Koşma E) Mani
ÇÖZÜM :
Verilen dörtlük incelenirse 7'li hece vezniyle oluşturulduğu görülür. Uyaklanış da "aaba" biçimindedir. Bu özellikler, verilenlerden "mani"ye uygundur.
Doğru cevap (E) seçeneğidir.
2. Koşma:
Halk edebiyatının en yaygın nazım biçimlerinden biridir. 11 'li hece ölçüsüyle ve dörtlüklerle yazılır. Uyak düzeni abab, cccb, dddb... biçimindedir. Her konuda koşma yazılabilir.
ÖRNEK ■ 2 (ÖYS -1993);
Gazel ve koşmanın karşılaştırılması ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Gazel, Divan edebiyatına; koşma, Halk edebiyatına özgü nazım biçimidir.
B) Gazelde nazım birimi beyit, koşmada dörtlüktür.
C) Gazel, aruzun istenilen her kalıbıyla yazıldığı halde, koşma genellikle hece ölçüsünün 11'li kalıbıyla yazılır.
D) Gazel 10-20 beyitten, koşma 7-12 dörtlükten oluşur.
E) Gazellerin konusu sevgilinin güzelliği, aşk ve şarap; koşmalarınki ise genellikle aşk, sevgi ve doğa güzellikleridir.
ÇÖZÜM:
A, B, C ve E seçeneklerinde gazel ile koşmanın karşılaştırılması ile ilgili yargıların hepsi doğrudur. Ancak D seçeneğindeki yargı yanlıştır. Çünkü gazel en az beş, en çok on beş beyitten; koşma ise en az, üç en çok altı dörtlükten oluşur.
Doğru cevap (D) seçeneğidir.
Konularına göre, koşmanın türleri şunlardır:
a) Taşlama:
Yergi, hiciv, eleştiri konularını işleyen koşmalardır. Bir kimseyi yermek, bir toplumsal bozukluğu eleştirmek amacıyla yazılırlar. Bu türün en ünlü sanatçısı Seyrani'dir. Bu konuda yazılan şiirlere Divan edebiyatında "hiciv", günümüz edebiyatında "yergi", Batı edebiyatında ise "satir" denir.
KOŞMA (Taşlama)
7e/// sazdır bunun adı Ne ayet dinler, ne kadı Bunu çalan anlar kendi Şeytan bunun neresinde
