Cevap:
İkta Sistemi Nedir?
İkta sitemi, mülkü devlette olan, kullanımı ise ikta sahibinde bulunan toprakların gelirlerinin veya vergilerinin devlete hizmet yapan kişilere verilmesidir. Devletlere mali açıdan önemli güçler kazandırdığından İslam devletlerinin birçoğunda aktif şekilde kullanılmıştır. Mali açıdan fayda getirdiği gibi savaşa hazır olan askerlerin yetişmesi ve bu askerlerin ihtiyaçlarının karşılanması görevlerini görmüştür.
Açıklama:
İkta sisteminin özellikleri?
● Bazı İslam devletlerinde uygulamaya alınan ikta sistemi zaman içerisinde gelenekselleşmiştir.
● İlk uygulandığı Türk devleti, Büyük Selçuklu, ilk uygulamaya alan kişi ise Nizamülmülk'tür.
● İkta toprağı verilen kişi 'Mukta' imsiyle adlandırılır.
● Osmanlı'da tımar sisteminin temellerini atmıştır.
● İkta toprakları devlete aitken, kullanım mukta kişidedir.
● İkta sahipleri, topraklarına başkalarına satamazlar.
● Tarımsal devamlılık ve toprağın güvenliğini sağlayamayan kişilerden 3 yıl sonrasında geri alınır.
Kısaca İkta Sisteminin Faydaları
İkta sisteminin İslam devletlerinin temelleri olmasının nedeni pek çok faydasının bulunmasıdır.
● Devlete mali ve askeri bakımdan çok büyük güç katmıştır.
● Osmanlı'daki tımar sisteminin temeli ikta ile atılmıştır.
● İkta sistemi sayesinde tarımsal faaliyetlerin devamlılığı ve toprakların güvenliği garanti altına alınmıştır.
● Devletin giderlerini azaltmıştır.
● Topraktan elde edilen gelirlerle, sivil ve askeri erkanın giderleri belli ölçülerde sağlanmıştır.
● Taşra bölgelerinde devletin otoritesi sağlama alınmıştır.
● Göçebe halkların yerleşik düzene geçiş yapmasına katkı sağlamıştır.
Osmanlılarda ve Selçuklularda İkta Sistemi
İslam dünyasının genelinde en fazla uygulanan ikta sistemi idari yapılıdır. Ancak askeri iktaya geçiş Büyük Selçuklu ile başlamış ve Osmanlı ile sürmüştür. Selçuklu ve Osmanlılarda toprakların büyük bölümü devletin kendisine aittir. Tarım yapılan bölümler ise ikta ismiyle anılırdı. Her iki devlette de iktalar hizmet karşılığı olarak, askerlere komutanlara ve devlet adamlarına verilmiştir.
Halifeler Döneminde İkta Sistemi
İkta sisteminin temeli dört halife dönemine dayanır. İlk olarak burada kullanılmış olmasına rağmen çoğunlukla askeri alanda sürmemiştir. Askeri anlamda ilk kullanılan İslam devleti ise Büyük Selçukludur. Sonrasında Osmanlılar ve diğer İslam devletlerinin birçoğunda askeri alanda çok daha yaygın şekilde kullanılmış bir sistemdir.
Cevap:
Büyük Selçuklu'lardan sonra gelen diğer Müslüman Türk devletlerinde de uygulanmış "toprağa bağlı ordu" düzenidir. İkta sahipleri ise toprakları işleme karşılığında belli sayıda askerin ihtiyacını karşılar ve savaş zamanlarında askerlerle birlikte orduya katılırdı