Cevap:
Bu yazıdan epey önce Türkçede sık yapılan hatalardan birisi olan bitişik yazılması gereken -da/-de eki ile ayrı yazılması gereken da/de bağlacının nasıl ayırt edileceği konusunda bir yazı yazmıştık. Yine aynı sıklıkla yapılan hatalardan bir tanesi de maalesef ek olan “-ki” ile bağlaç olan “ki”nin nasıl ayırt edileceği konusudur.
Bildiğiniz gibi ek olan “-ki” yine ek olan “-da” ve “-de” gibi kelimeye bitişik yazılırdı; bağlaç olan “ki” de yine bağlaç olan “da/de gibi ayrı yazılırdı. Şimdi gelelim ek mi yoksa bağlaç mı nasıl ayırt edeceğimize:
Yöntemimiz çok kolay. ki’nin olduğu kelimeyi elimize alırız ve bu ki’nin arkasına bir -ler, -lar ekleriz. Eğer kelimenin anlamı bozulmazsa bu ek olan -ki’dir ve bitişik yazılır. Eğer kelimenin anlamı bozulursa bu bağlaç olan ki’dir ve ayrı yazılır. Hemen örneklerimize geçelim:
1. Zeynep’in defteri güzel, Kaan’ınki de güzel.
Kaan’ınkiler (hemen -ler ekini getiriyoruz, eğer kelimede anlam bozulmazsa bu ektir. Yani bu kelimedeki ki, ek olan -ki’dir. )
2. Kitabındakini de çözmelisin.
Kitabındakileri (burada da ektir.)
3. Tut ki dünyanın en güzel gözleri eşeklerdedir.
Tut kiler( Burada “tutkiler” dediğimiz zaman ortaya anlamlı bir kelime çıkmıyor. Onun için bu ki bağlaç olan ki’dir. Ayrı yazılır.)
4. Odaya döndüğümde baktım ki gitmiş.
baktım kiler (burada baktımkiler dediğimiz zaman kelime anlamsız olduğu için bu ki bağlaç olan ki’dir. Ayrı yazılır.)
5. Mevlânâ diyor ki:…
diyor kiler (burada “diyorkiler” dediğimiz zaman anlamsız bir kelime oluyor. Onun için bu ki bağlaç olan ki’dir. Ayrı yazılır.)
Aşağıdaki örnekleri de siz yapınız:
Bu ezanlar ki şahadetleri dinin temeli-
Yağmur yağmadı ki mantarlar ortaya çıksın.
Atatürk diyor ki: …
Bir şey biliyor ki konuşuyor.
Ben ki hep sizin için çalıştım.
Sınavı kazanabilir miyim ki…
Baktım ki gitmiş.
bu yılki sınav
yarınki maç
dünkü film
bugünkü aklım
masadaki kitaplar
duvardaki saat
evdeki hesap
Şimdi bir de istisna olarak bağlaç olduğu hâlde bitişik yazılan “ki”li sözcükler var. Onlar da iki elin parmakları kadar, ezberlemek çok kolay.
SOMBAHÇEM
SankiOysakiMademkiBelkiAHalbukiÇünküEğerkiMeğerki
Örnekler:
Belki bir deniz kenarında buluşacağız…
Meğerki sen de beni sevmiyormuşsun…
Sanki bir deniz renginde gözleri…
Hazırlayan: N. Kaan FAKILI
Açıklama:
