Cevap :
Açıklama:
Fiilde Çatı Konu Anlatımı
Fiilde Çatı Nedir?
Fiillerde çatı öznesine ve nesnesine göre olmak üzere iki grupta incelenir. Buna geçmeden önce çatılarla ilgili önemli bir uyarı yapalım.
Uyarı: İsim cümlelerinde çatı özelliği aranmaz. Yani yüklemi isim olan cümlelerde çatı özelliğine bakamayız.
El elden üstündür (Bu cümlede çatı özelliği aramamalısın, yüklem isim.)
Özne – Yüklem İlişkisine Göre Fiiller
Etken Çatı
Etken çatıda özne bellidir ve işi yapandır. Yani öznesi gerçek öznedir.
Herhangi bir çatı eki almazlar. Bu önemli bir bilgi çünkü anlam üzerinden çatı özelliği aradığımız zaman anlamın farklı yorumlanması yüzünden çok fazla hata yapılıyor.
Karikatür güldürür. (Burada güldürme eylemini yapan karikatür belli olduğu için güldürür fiili etken çatılıdır.)
Edilgen Çatı
Edilgen çatıda özne işi yapmaz ve yapılan işten etkilenir. Bu tarz cümlelerde özne pasif kalır yani sözde öznedir.
Eylem –l ve –n eki alır.
Edilgen çatıda eylemden önce “başkası tarafından” getirilirse anlamlı olur.
Mobilyalar taş – ın – dı (Burada özne olan mobilyalar taşınma eyleminden etkileniyor, taşıma eylemini kimin yaptığı belli değil bu yüzden edilgen çatı olur.)
Dönüşlü Çatı
Dönüşlü çatıda özne hem işi yapıyor hem de yapılan işten etkilenir.
Öznesi gerçek özne olur.
–l ve –n eki alır.
Yani dönüşlü çatı, edilgen ve etken çatının bir karışımı olarak düşünebilirsin.
Gizem, güzelce süsle – n – di (Burada Gizem hem süslenme eylemini yapıyor hem de süslenme eyleminden etkileniyor. Bundan dolayı dönüşlü çatı örneği olur.)
İşteş Çatı
İşteş çatıda eylemi en az iki kişinin yapma anlamı vardır.
Öznesi gerçek özne olur.
–ş ekini alır.
Eylemi karşılıklı veya birlikte yapma anlamı vardır.
Merve ile Nur dostça selamla – ş – tı (Eylemi en az iki kişi karşılıklı bir şekilde yaptığı için işteş çatı örneği olur.)
Kuşlar uç – uş – tu (Eylemi en az iki kişi birlikte yaptığı için işteş çatıdır.)
Şimdi bak– fiilini öznesine göre çekimleyelim. Bu şekilde aklınıza daha rahat girecektir.
Bak – (herhangi bir çatı eki almadığı için etken)
Dosyalara baktım / etken çatı
Bak – ıl ( – l ekini aldığı için edilgen çatı )
Dosyalara bak – ıl – dı / edilgen çatı
Bak – ın ( – n ekini aldığı için dönüşlü çatı )
Dosyalara bak – ın – dım / dönüşlü çatı
Bak – ış ( – ş ekini aldığı için işteş çatı )
Onunla bak – ış – tık / işteş çatı
Nesne – Yüklem İlişkisine Göre Fiiller
Geçişli Fiil
Nesne alan ya da alabilen eylemlerdir.
Neyi ve kimi sorularına cevap verirler.
Kolay yolu , eylemin başına (onu) getirdiğinde anlamlı oluyorsa geçişli fiil olur.
Arabayı (onu) çaldım. (eylemin başına onu getirdiğinde anlamlı olduğu için geçişli fiil.)
Geçişsiz Fiil
Nesne alamayan eylemlerdir.
Neyi ve kimi sorularına cevap vermezler.
Eylemin başına (onu) getirdiğinde anlamsız olur. Anlayacağın geçişli fiilin tam tersi.
Arabaya (onu) baktım. (eylemin başına onu getirdiğinde anlamsız olduğu için geçişsiz fiil.)
Ettirgen Fiil
Geçişli bir fiilin üzerine ( – r , – t , – dır ) ekleri getirilerek yapılır.
İşi başkasına yaptırma anlamı vardir. Argo tabirle söylersek işi başkasına kitliyoruz.
(onu) okumak / geçişli
Kitabı oku – t – tu / geçişli fiilin üzerine –t ekini getirerek işi başkasına yaptırdık. Bu da ettirgen çatı olduğunu gösterir bize.
Oldurgan Fiil
Bu sefer geçişsiz bir fiilin üzerine (-r , -t , -dır) eklerini getirerek onu geçişli hâle getireceğiz.
(onu) ağlamak / geçişsiz
Beni (onu) ağla – t – tı / Geçişsiz bir fiil olan ağlamak eylemi üzerine ( – t ) ekini getirerek onu geçişli hale getirdik. Bu oldurgan çatı olduğunu gösterir.
Kolay gelsin başarılar dilerim
Cevap:
ღ ħэᴌʟø
Açıklama:
FİİLDE ÇATI (EYLEMDE)
/ \
Öznesine Göre Çatılar Nesnesine Göre Çatılar
1. Etken Fiiller 1. Geçişli Fiiller
2. Edilgen Fiiller 2. Geçissiz Filler
ÖZNESİNE GÖRE ÇATILAR
1. Etken Fiiller
➤ Gerçek özne alabilen tüm fiiller, etken çatılıdır.
➤ Öznenin açık veya gizli olması fark etmez çünkü işi yapan bellidir.
Örnek
- Ahmet yarın Antalya'ya gidecekmiş ↬ Etkendir çünkü işi yapan bellidir. Gidecek olan Ahmet'tir. Şu şekilde buluruz ilk önce yüklemi buluruz yüklem gidecekmiş soruyu yükleme soruyoruz yüklemin soruları kim,ne sorularıydı; giden kim? Ahmet, ve burda işi yapan kişi bellidir bu yüzden etkendir.
- Dün sabahtan beri yağmur yağıyor. ↬ Yüklem yağıyor. Yükleme soruyu sorup özneyi bulalım. Yağan ne? Yağmur ,burda işi gerçekleştiren yağmurdur bu yüzden etkendir.
- Bu sınava gerçekten çok çalışmıştım ↬ Yüklem çalışmıştım çalışan kim ? ben , burda yine işi gerçekleştiren kişi bellidir. Ben. Bu yüzden etkendir.
2. Edilgen Fiiller
➤ Edilgen çatılı fiillerde işi yapan belli değildir.
➤ Edilgen çatılı fiillerde nesne bulunmaz.
➤ Yüklemde mutlaka "‐l" veya "-n" seslerinden birinin bulunması gerekir.
➤ Sözde özne alabilen tüm fiiller, edilgen çatılıdır.
Örnek
- Annemin cüzdanı sonunda bulundu ↬ Edilgendir. Cüzdan kim tarafından bulundu ? Belli değildir. Bu yüzden bu edilgendir.
- Biz tatildeyken okulun kapısı boyanmış ↬ Şimdi burda yüklmemimiz boyanmış yükleme soruyu soralım. Boyanan ne ? Okulun kapısı, ama işi yapan belli mi? Hayır çünkü okulun kapısı kendi kendine boyanamaz. Bu yüzden edilgendir.
- Avukatıma uzunca bir mektup yazılmış ↬ Yüklem yazılmış ve yükleme aynı şekilde soruyu soralım. Yazılan ne? Uzunca bir mektup , burda da aynı şekilde bunu yazan kişi belli değildir. Bu yüzden edilgendir.
NOT ! : Yüklemden önce "birileri tarafından" sözcük grubunu getirirsek ve cümle anlamlı bozulmuyorsa anlamlı oluyorsa o cümle edilgen çatıya sahiptir.
Örnek
- Bavullar götürüldü. (Edilgendir)
- Bavullar birileri tarafından götürüldü.
NOT ! : Yüklemde "-l" ve "-n" bulunduran her sözcük edilgen olmayabilir buna dikkat edelim ve hatta örnek verelim ;
Örnek
- Eda, senin bu davranışların yüzünden çok üzülmüştü.
↦ "üzülmüş" sözcüğü gerçek özne aldığı için etkendir.
NOT ! : Zaman içerisinde gerçekleşen doğal olay veya tabiat olayları bulunduğu cümlelerde, yüklemlerinde "-l,-n" ekini alabilsede, özne gerçek özne olarak kabul edilir. Bu yüzden bunu edilgenle karıştırmayalım, çünkü etken olarak kabul edilirler.
Örnek
- Şiddetli rüzgara dayanamayan ağaçlar yıkıldım > etkendir.
NESNESİNE GÖRE ÇATILAR
1. Geçişli Fiiller
➤ Nesne alan ya da alabilecek durumda olan tüm fiiller geçişlidir.
Örnek
- Aslında babamı anlıyorum → Geçişlidir. Kimi anlıyorum? – Babamı (Belirtili Nesne)
- Serap kitap okuyor → Geçişlidir. Serap ne okuyor ? –Kitap (Belirtisiz Nesne)
NOT ! : Yükleme sorduğumuz "Neyi?, Kimi? ve Ne?" sorularına cevap alabilirsek buda geçişlidir demektir.
2. Geçişsiz Fiiller
➤ Nesnesi olmayan/alamayan tüm fiiller geçissizdir :).
Örnek
- Yorgunluktan erkenden uyumuş → Geçissizdir çünkü nesne almıyor.
- Onun bu sözlerine çok güldüm → Geçişsizdir çünkü nesne alamıyor.
- Bugün okula geç gittim → Geçissizdir. Nesne almıyor.
NOT ! : "-t,-r,-tır" ekleri bir fiile geldiğinde o fiili geçişli hale dönüştürebilir. Aynı ekler, geçişli bir fiile getirilirse fiil geçişli olabilir buna dikkat edelim. Bu ekleri alıyorsa fiillerde özne işi kendisi yapar. Örnek verelim ;
Örnek
- Kız gece boyunca ağladı → Geçişsizdir ama ;
- Ağlattı olsaydı → Geçişli olurdu.
Ç(alıntı) değildir.
Başarılar Dilerim ♡
#OptiTim || #BTS
@KakaoluNesquik <3
@ađelĕ <3
