Cevap:
=>Unluler ve özellikleri:
>Ses yolunda engele (dil.diş.girtlak gibi takilmadan çikan seslere "unlu "denir .
>Dilimizde sekiz ünlü bulunur "a.e.ı.i.o.ö.u.ü
Ünlüler soyleyiş bakımına göre üçe ayrılır;
- ♧Kalın ve ince ünlüler
- ♧Düz ve yuvarlak ünlüler
- ♧Geniş ve dar ünlüler
=>Kalın ve ince ünlüler;
- Kalın ünlüler : a.ı.o.u
- İnce ünlüler : e.i.ö.ü
=>Düz ve yuvarlak ünlüler;
- Düz ünlüler :a.e.ı.i
- yuvarlak ünlüler :o.ö.u.ü
=>Geniş ve dar ünlüler
- Geniş ünlüler a.e.o.ö
- Dar ünlüler : I. i.u.ü
=>Unsuzler ve özellikleri;
>Ses yolunda engele (dil .dış. gırtlak.gibi)takılarak çıkan seslere "Unsuz"denir .
>Dilimizde yirmi bir Unsuz bulunur bunlar;
- b. c.ç.d.f.g.ğ.h.j.k.l.m.n.p.r.s.ş.t.v.y.z
>Sürekli unsuzler; f.ğ.h.j.l.m.n.r.s.ş.v.y.z.
>Sureksiz unsuzler:bir. c.d.g.p.ç.t.k
>Sert unsuzler:ç.f.h.k.p.s.ş.t
>Yumuşak unsuzler : b. c.d.g.ğ.j.l.m.n.r.v.y.z
=>Ünlü uyumu:
- >Büyük ünlü uyumu :(kalınlık incelik)
- >Küçük ünlü uyumu (duzluk-yuvarlalik uyumu)
=>Büyük ünlü uyumu :
- Bir sözcükte kalın unlulerden sonra kalın. İnce ünlülerden sonra ince ünlerin gelmesi kuralına "büyük ünlü uyumu"denir
~İlk hece : ~Sonraki hece :
a.ı.o.u > a.ı.o.u
e.i.ö.ü >e.i.ömü
♧Örnek :♧
- Okul.kavun.masa >kurala uyar
- asker.sempatik.sandalye.>kurala uymaz
Not:
- Bazı ekler .Kimi sözcüklerle kullanılırken büyük ünlü uyumu kuralını bozar.
Örnek :
>Gil:amcamgil,halamgil
>leyin:sabahleyin,aksamleyin
>ki:Sabahki,aksamki
>daş:meslektaş,ulkudaş
>Imtirak:yeşilimtirak
>yor: geliyor
>ken: alırken
Not:
>Türkçe olduğu halde sonradan değişime uğrayan büyük ünlü uyumuna sözcükler de vardır
- Elma , (alma)
- helva (halva)
- anne (ana)
Not:
tek heceli sözcüklerle büyük ünlü uyumuna uymaz
Not:
Birleşik sözcüklerle büyük ünlü uyumu uymaz
- Açıkgöz
- Çanakkale
- gecekondu
=>Küçük ünlü uyumu
bir sözcükte düz unluden sonra düz yuvarlak unluden sonra düz geniş veya dar yuvarlak ünlerin gelmesi kuralidir
~İlk hece :sonraki hece
a.e.i.i >a.e.ı.i
o.ö.u.ü >a.e.u.ü
♧Örnek ♧
- kitap.kalem.>kurala uyar
- çamur horoz>kurala uymaz
Not:
- yor eki küçük ünlü uyumunu bozar
Seviyor. koşuyor.
