Cevap :
Cevap:
İlk Müslüman Türk Devletlerinde Mimari ve Sanat
İlk Türk İslam devletlerindeki sanat anlayışı İslamiyet’in etkisiyle değişmiş, bu anlayış gerçek kimliğine Karahanlı Devleti’nin kuruluşu ile kavuşmuştur.
İslamiyet kabul edilince Türk devletlerinde resim ve heykel sanatları rağbet görmemiştir. Bu boşluk ise geometrik şekillerin ve bitkisel motiflerin kullanıldığı süsleme sanatı ile doldurulmuştur.
Güzel yazı yazma sanatı olan hat sanatı da bu dönemde yaygınlaşmıştır.
IX. yüzyıldan itibaren şehirlerde toplumsal hayatın merkezini oluşturan camiler görülmeye başlamıştır.
Camilerin yanında medrese, tekke ve zaviyeler ile ribat ve kervansaraylar da İslam düşünce ve yaşam tarzının sonucunda ortaya çıkmıştır.
İslamiyet’in etkisiyle oluşan saraylar, çarşılar, kaleler, hamamlar, imarethaneler, köprüler ve evler ise Türk İslam şehirlerini oluşturan diğer önemli ögeler arasında yer almıştır.
İlk Türk devletlerindeki anıtmezar geleneği, İslami dönemde türbe ve kümbet yapımıyla devam etmiştir. Bu yapıların dört duvar üzerine kubbe ile örtülü olanlarına türbe, silindirik veya çokgen gövdenin konik bir çatı ile kaplı olanına da kümbet adı verilmiştir.
Özellikle mimari yapılarıyla ön plana çıkan Karahanlılar döneminde Türk-İslam mimarisinin ilk örnekleri verilmiştir.
Büyük Selçuklular Dönemi mimarisinin en önemli özelliği, dört eyvanlı ve avlulu planın yeni yapılan camilere uygulanmasıdır. İsfahan’daki Mescid-i Cuma, bu camilerin en önemlileri arasında yer almakta ve o önemdeki camilerin en büyüğü ve en güzeli sıfatını taşımaktadır.
Mescid-i Cuma | İsfahan
Şimdi Türk-İslam mimari ve sanatının özelliklerine ve önemli eserlere göz atalım.
Gizle
1 Mimari:
2 Sanat:
Mimari:
Türk – İslam mimarisi daha çok cami, saray, hastane, han, hamam, kervansaray, türbe gibi alanlarda gelişme göstermiştir.
Türk-İslam mimarisinin temelleri Karahanlılar döneminde atıldı. Bu dönem eserlerinde kerpiç yapı ağırlıklıdır.
Gazneliler döneminde ilk defa ahşap direkli camiler yapılmaya başlanmıştır.
Büyük Selçuklular Devleti ile birlikte eyvanlı tip cami modelinin geliştiği görülmektedir. İsfahan’da inşa edilen Mescidi Cuma bu mimari şekline ilk örnektir.
İslamiyet öncesi çadır geleneği bu dönemde ev yapımına yansımıştır. İlk Türk evleri çadırın bir kopyası gibi dizayn edilmiştir.
İlk defa Karahanlılar’da başlatılan “Darüşşifa (Hastane)” kurma faaliyetleri Selçuklular’da zirveye ulaşmıştır.
Türkler İslam mimarisine bazı yeni unsurlar eklemişlerdir. Bunlar; kervansaray, medrese, cami, külliye, kemer, imarethane, kümbet (iki katlı mezar) (ilk Karahanlılar), türbe (çadırın mimariye yansıması), kubbe, üst üste çift kubbe, Türk üçgeni tarzı kubbeye geçiş, silindirik ve yivli minareler, dikdörtgen ve beş köşeli mihraptır.
Selçuklu mimari eserlerini bezeyen figürler ise şunlardır;
Aslan, kartal ve hayvan mücadele sahneleri (Hayvan figürleri)Hayat ağacı, ejder ve sfenks (insan başlı, hayvan vücutlu) figürleriDoğa kabartmaları (Bitki motifleri), melek ve burç tasvirleriOniki hayvanlı Türk-Çin takvimindeki figürlerHat (Yazı) sanatı
Türk-İslam devletlerindeki mimari yapılar şunlardır:
DİNİ MİMARİSİVİL MİMARİASKERİ MİMARİMedreseEvKışlaKümbetÇeşmeTersaneTürbeRibatKaleCamiKervansarayBurçMescitSerapSurTekkeHan,HamamGarnizonZaviyeKütüphaneNizamiye
Selçuklularda minarelerin çift yapılmasının nedenleri; barış zamanı Müslümanları namaza çağırmak,savaş zamanı ise gözcülük yapmaktır.
SINAV NOTU:
Minareler devletin gücüyle alakalıdır. Çift minareli camilere Selçuklu’da , dört ve altı minareli camilere ise Osmanlı’da rastlanır.
İlk Türk-İslam devletlerine ait önemli eserler şunlardır:
Tolunoğulları:
Kahire Ulu CamiiTolunoğlu Ahmet CamiiTolunoğlu Ahmet Maristanı
Karahanlılar:
Ribat- ı Melik | (İlk Türk kervansarayı)Hazer Degaron Camii | (İlk Türk camii)Arap Ata Türbesi | (En eski türbe)Ayşe Bibi TürbesiTalhatan Baba CamisiRegistan MedresesiBalacı Hatun TürbesiHarekkan KümbetiTirmiz SarayıKalan Minare
Gazneliler:
Arasül felek CamiiLeşker-i Bazar Sarayı ve camiiAslan Cazip TürbesiBust KalesiZafer KuleleriRibat-ı MahiSultan Mahmut Bendi ve TürbesiSultan III. Mesud Sarayı ve MinaresiBeyhakiye Medreseleri | (Bu döneme ait ilk medrese)
Büyük Selçuklu Devleti:
İsfahan Mescit-i Cuma | (İlk cami ve medrese birleşimi)Kazvin Mescit-i CumaDamgan Mescidi | (İlk minareli camii)Gülpayegan CamiiMelikşah CamiiDiyarbakır Ulu CamiiZavvare Ulu CamiiAbark Kümbet-i AliCihil Duhteran (40 kızlar) KümbetiKümbet-i SurkhHz. Ali TürbesiSultan Sencer Türbesi (Devlethane)Tuğrul Bey Türbesiİmam Hanife Türbesiİmam-ı Gazali TürbesiKümbeti Kabud (Mavi Kümbet)Ribat-ı ŞerifZaferan RibatıNizamiye MedreseleriNişabur Medresesi | (Büyük Selçuklu Devletinin ilk medresesi )Nurettin ŞifahanesiSelçuklular; Merv, Rey, İsfahan, Hamedan, Bağdat ve Nişabur’da saraylar inşa ettiler.
Babürler:
Taç MahalMoti MescidiMina Mescidi (İnci Mescid)Lahor KalesiAgra KalesiHümayun TürbesiAgra Kalesi | Agra-Hindistan
Eyyubiler:
Şafii Medresesi | (Eyyubi Devleti’nin ilk medresesi)İmam Şafii TürbesiEbu Mansur TürbesiŞeceretü’ d-Dür TürbesiNecmeddin Salih Eyyub TürbesiŞam Adiliye Medresesi
Memlükler:
I. Baybars CamiiKalavun CamiiMelik-en Nâsır CamiiMüzheriye CamiiSultan Kalavun MedresesiKayıtbay TürbesiFatıma Hatun TürbesiSultan Hasan Türbesi
Timur Devleti:
Ak SarayGök SaraySemerkant Camisi (Bibi Hanım Mescidi)Fiah-ı Zinde KülliyesiYesevi TürbesiGevher Şad Camii
Harzemşahlar:
Şahzinde Camii
Moğollar:
Olcaytu Han TürbesiSanat:
Hat ( Hüsn-ü Hat):
Güzel yazı sanatıdır.Kufi, sülüs, nesih gibi çeşitleri vardır.Hat camii, türbe ve saray gibi mimari eserlerde kullanılmıştır .Bu işle uğraşanlara hattat denir.İlk büyük Türk hattatı Amasyalı Yakut’tur.Hafız Osman, Karahisari, Mustafa Rakım önemli hattatlardır
Minyatür:
Türklere has bir sanattır.Minyatür yazma eserlerde görülen küçük resimdir.Perspektife dikkat edilmez.Kişiler statülere bağlı olarak büyük veya küçük çizilir.Bu işle uğraşanlara Nakkaş veya Musavvir adı verilir.Türk – İslam sanatında en çok kullanılan resim türüdür.Resim sanatındaki İslami hassasiyet minyatürün gelişmesini sağlamıştır.Türk-İslam tarihinde minyatür okulu ilk defa Selçuklular döneminde açıldı.Varka ve Gülşah adlı aşk hikayesinin anlatıldığı eser Abdül Mümin tarafından resimlendirilmiş önemli bir eserdir.Nakşi, Levni, Emir Hüsrev ve Nigari, ünlü minyatürcülerdir.
Çini:
İlk örnekleri Karahanlılarda görülen çinicilik fırınlanmış toprak üzerine çeşitli motiflerin yapılması ile oluşturulan seramiktir.Uygurlar döneminde Kaşi adı verilen Çini daha çok saray ve camilerde kullanılmıştır.
Tezhip:
Kitap süsleme sanatıdır.Altınlamak,yaldızlamak anlamına gelir.Bu işi yapanlara Müzehhip adı verilir.
Kakmacılık:
Ahşap ve madenlerin içine yakut, altın, gümüş vb. renkli malzemelerin yerleştirilmesidir.
Oymacılık:
Ahşap, alçı vb. malzemelerin oyulması sanatıdır.
Telkari:
Altın, gümüş gibi madenlerin işlemeciliğine dayanan sanat dalıdır.
Malakari:
Alçı ile yapılan bezemelerdir.Duvar süsleme sanatıdır.
Kündekari:
Ahşap parçalarının birbirine geçmelerle bağlanmasıdır.Neccar adı verilen marangozlar tarafından yapılan bu sanat kısaca ahşap işlemeciliğidir.
Vitray:
Renkli cam süsleme sanatıdır.
Ebru,çadırcılık,dokumacılık,kilimcilik,halıcılık ise diğer gelişen sanat dallarıdır
