Seyyahların gezi yazıları
Seyahatname Nedir?
Yazarların yurt içi veya yurt dışı gezilerinde gördüklerini anlattığı yazılara denir. Gezmeyi iş edinen kişi seyyah veya gezgin adıyla anılır. Gezgin, gezip gördüğü yerlerin insanlarını, yaşayışlarını, tarihlerini, medeniyetlerini anlatır. Seyahatnameler, yazarların sadece gezip görmek ihtiyacından doğmamıştır. Çeşitli savaşlar, hac ziyareti, görevle başka ülkelere gönderilen memurların yolculukları sebebiyle seyahatnameler yazılmıştır.
Yabancı ülkelere gönderilen elçilerin meydana getirdiği seyahatnamelerde, politik konuların dışında gidilip görülen ülke insanlarının zevklerine, eğlencelerine, giyim-kuşamlarına, folkloruna, sosyal, ekonomik, durumlarına dair pek çok bilgi yer alır.
Osmanlı padişahlarının komutasında çıkılan seferlerde uğranılan yerleri, yapılan işleri günü gününe anlatan ruznameler, hac yolculuğunun anlatıldığı kitaplar da seyahatname özelliği taşırlar.
Oturulan şehrin her köşesinin insanları ve bütün özellikleri ile anlatıldığı eserler de yazıldıkları yüzyıldan uzaklaştıkça ve araya yüzyıllar girdikçe seyahatname olarak kabul edilirler. Evliya Çelebi‘nin Seyahatname’sinin konuk yerlerini ve bunların arasındaki uzaklıkları gösteren menazil kitaplarıyla, anlatan birinci cildiyle Ayvansarayî’nin Hadikatü’l-Cevamii bu türdendir.
Çok eskiden beri ya zevk için, ya keşif için ya görev gereği gezilip görülen yerlerin yazıldığı eserlerin varlığını biliyoruz. Bu eserlerden birçoğu zamanımıza ulaşmıştır.
Türkler tarafından ilk seyahatnameler Farsça kaleme alınmıştır. Gıyasuddin Nakkaş, Timur’un oğlu Şahrah Çin’e giderken ekibine katılmış, gördüklerini yazmıştır. Eseri Acaikül Letâif adını taşır. Ali Ekber Hatâî adlı bir tüccar da Hıtâîname adını verdiği eserini İstanbul’da tamamlamıştır.
Dünya edebiyatının seyahatnameleriyle tanınmış ünlü isimleri Venedikli Marco Polo (1254-1324), Arap gezgini İbn Batuda (1304-1369)’dır.
Türk edebiyatında seyahatname türünde en önemli eser, Evliya Çelebi (1611-1685)’nin Seyahatname’sidir. Evliya Çelebi’nin çeşnili bir dille kaleme aldığı bu on ciltlik eseri bize, XVII. yüzyıl Türkiyesinin sanatını, tarihini, coğrafyasını, folklorunu, geleneklerini göreneklerini ayrıntılarıyla verir. Ayrıca Şeydi Ali Reis’in Mirâtü’l-Memâlik, Trabzonlu Mehmet Âşık’ın Menazıru’I-Avalim, Na-bi’nin Tuhfetü’l-Haremeyn, İzzet Molla’-nın Mihnet Keşan adlı eserleri Tanzimat’tan önceki devrede yazılmış seyahatnamelerdir. Yeni Türk edebiyatı sahasında yazılmış seyahatnameler:
Seyyah Mehmet Emin: Asya’ya Vust’-aya Seyahati (1878), Mehmet Midhat Efendi: Avrupa’da Bir Cevelân (1891), Mühendis Faik: Seyahatnâme-i Bahr-ı Muhit (1868), Ömer Lütfî: Ümit Burnu Seyahatnamesi (18′i’5), Ahmet İhsan: Avrupa’da Neler Gördüm (1892), Cenab Şaha-beddin: Hac Yolunda (1909), Âfâk-ı Irak (1915), Avrupa Mektuptan (1919), Ali Suat: Seyahatlerim, Falih Rıfkı Atay: Denizaşırı (1931), Taymis kıyılan (1930), Bizim Akdeniz (1934), Tuna Kıyıları (1938), Hind (1944), Reşat Nuri Güntekin: Anadolu Notları (1936). İsmail Habib Sevük: Yurttan Yazılar (1943).
