Cevap :
“de”nin Yazımı:
Türkçede iki türlü “de” vardır. Bunların biri bağlaç, diğeri ektir. Bağlaç olan “de” ayrı yazılır. Büyük ünlü uyumuna uyar. Ancak konuşmada sertleşme olsa bile bu durum yazıda gösterilmez. Ek olan “-de bitişik yazılır. Ünlü ve ünsüz uyumuna uyar.
UYARI: “de” yi cümleden çıkardığımızda cümlenin anlamında bir daralma olsa da bozulma ya da değişme olmuyorsa “de” ayrı, oluyorsa bitişik yazılır.
“ki” nin Yazımı:
Türkçede yazılış bakımından iki “ki” vardır. Bunların biri ek, diğeri bağlaçtır. Bağlaç olan “ki” ayrı yazılır, ses uyumlarına uymaz. Ek olan “-ki” iki türlüdür. Biri sıfat (yapım eki) türetir, diğeri ilgi zamiridir (çekim eki).
UYARI: “neyinki, kiminki, neredeki, ne zamanki” sorularına yanıt veren “ki” bitişik, yanıt vermeyen “ki” ayrı yazılır.
Not: Bağlaç olup da kalıplaştığı için bitişik yazılan birkaç “ki” vardır.
“Sanki, halbuki, mademki, oysaki, meğerki, vs…”
“mi”nin Yazımı:
“mi” hangi anlamda kulanılırsa kullanılsın ayrı yazılır. Ünlü uyumlarına uyar. “mi” den sonra gelen ekler “mi” ye bitişik yazılır.
Olumsuzluk Ekinin Yazımı:
Olumsuzluk eki (-me) bitişik yazılır. “-yor” ekinden önce geldiğinde darlaşır.
“ile” ve “idi, imiş, ise” nin Yazımı:
Bu sözcükler birişik de yazılabilir. Bu durumda:Ünsüzle biten sözcüklerden sonra kullanıldıklarında baştaki “i” düşer. Geriye kalan bölüm ses uyumlarına uyar.Ünlüyle biten sözcüklerden sonra geldiğinde baştaki “i” düşer. Bunun yerine “y” koruyucu ünsüzü gelir.Ünlüyle Biten Eylemlerin Yazımı:
Ünlüyle biten fiiller “-yor” ekini aldığında fiilin sonundaki ünlü darlaşır. Bu durum yazıda da gösterilir. Ancak kaynaştırma ünsüzü “y” den kaynaklanan darlaşma yazıda gösterilmez. (demek ve yemek fiilleri istisna)
Sayıların Yazımı:
Sayılar Yazıyla gösterildiğinde her sözcük ayrı yazılır.
NOT 1: Rakamlardan sonra kullanılan nokta “-(i)nci” ekinin yerini tutar. Bu nedenle noktayla bu ek bir arada olmaz.
NOT 2: Tarihlerden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır ve ünsüz uyumuna (sertleşme) uyar.Kısaltmaların Yazımı:
Kısaltmalarda genellikle her sözcüğün ilk harfi alınır ve büyük yazılır. Kısaltmalardan sonra gelen ekler kesme işareti ile ayrılır, kısaltmanın okunuşuna göre yazılır.
Türkçede iki türlü “de” vardır. Bunların biri bağlaç, diğeri ektir. Bağlaç olan “de” ayrı yazılır. Büyük ünlü uyumuna uyar. Ancak konuşmada sertleşme olsa bile bu durum yazıda gösterilmez. Ek olan “-de bitişik yazılır. Ünlü ve ünsüz uyumuna uyar.
UYARI: “de” yi cümleden çıkardığımızda cümlenin anlamında bir daralma olsa da bozulma ya da değişme olmuyorsa “de” ayrı, oluyorsa bitişik yazılır.
“ki” nin Yazımı:
Türkçede yazılış bakımından iki “ki” vardır. Bunların biri ek, diğeri bağlaçtır. Bağlaç olan “ki” ayrı yazılır, ses uyumlarına uymaz. Ek olan “-ki” iki türlüdür. Biri sıfat (yapım eki) türetir, diğeri ilgi zamiridir (çekim eki).
UYARI: “neyinki, kiminki, neredeki, ne zamanki” sorularına yanıt veren “ki” bitişik, yanıt vermeyen “ki” ayrı yazılır.
Not: Bağlaç olup da kalıplaştığı için bitişik yazılan birkaç “ki” vardır.
“Sanki, halbuki, mademki, oysaki, meğerki, vs…”
“mi”nin Yazımı:
“mi” hangi anlamda kulanılırsa kullanılsın ayrı yazılır. Ünlü uyumlarına uyar. “mi” den sonra gelen ekler “mi” ye bitişik yazılır.
Olumsuzluk Ekinin Yazımı:
Olumsuzluk eki (-me) bitişik yazılır. “-yor” ekinden önce geldiğinde darlaşır.
“ile” ve “idi, imiş, ise” nin Yazımı:
Bu sözcükler birişik de yazılabilir. Bu durumda:Ünsüzle biten sözcüklerden sonra kullanıldıklarında baştaki “i” düşer. Geriye kalan bölüm ses uyumlarına uyar.Ünlüyle biten sözcüklerden sonra geldiğinde baştaki “i” düşer. Bunun yerine “y” koruyucu ünsüzü gelir.Ünlüyle Biten Eylemlerin Yazımı:
Ünlüyle biten fiiller “-yor” ekini aldığında fiilin sonundaki ünlü darlaşır. Bu durum yazıda da gösterilir. Ancak kaynaştırma ünsüzü “y” den kaynaklanan darlaşma yazıda gösterilmez. (demek ve yemek fiilleri istisna)
Sayıların Yazımı:
Sayılar Yazıyla gösterildiğinde her sözcük ayrı yazılır.
NOT 1: Rakamlardan sonra kullanılan nokta “-(i)nci” ekinin yerini tutar. Bu nedenle noktayla bu ek bir arada olmaz.
NOT 2: Tarihlerden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır ve ünsüz uyumuna (sertleşme) uyar.Kısaltmaların Yazımı:
Kısaltmalarda genellikle her sözcüğün ilk harfi alınır ve büyük yazılır. Kısaltmalardan sonra gelen ekler kesme işareti ile ayrılır, kısaltmanın okunuşuna göre yazılır.
) “ki” bağlacının ve “-ki” ekinin yazımı:
Türkçede üç çeşit “ki” vardır:Bağlaç olan“ki”,sıfat yapan “–ki” ve zamir olan(ilgi zamiri) “–ki” dir.Bağlaç olan “ki” daima ayrı yazılır.Sıfat yapan “–ki” ve zamir olan “-ki” eklendiği sözcüğe bitişik yazılır.
Dilimizdeki bu üç farklı “-ki”yi birbiriyle karıştırmamak için şu pratik yöntemleri uygulayın.
*Cümle içerisinde –ki’den sonra –ler çokluk ekini getirebiliyorsanız o –ki zamir olan –ki’dir.
Ayrıca zamir olan –ki’nin bir ismin yerini tuttuğunu ve genellikle zamirlerin üzerine geldiğini de unutmayın.
—Arabam bozuldu , seninki(ler)ni kullanabilir miyim?
—Onunki(ler) seninki(ler)den daha iyi olmuş.
Görüldüğü gibi cümle içerisinde –ki zamirinden sonra –ler ekini getirdiğimizde cümlenin yapısında herhangi bir bozukluk meydana gelmiyor.Öyleyse bu –ki’ler ilgi zamiridir.
*Sıfat yapan –ki de sıfat tamlaması kurar. Sıfat yapan –ki her zaman bitişik yazılır.Pratik olarak önündeki isme “hangi” sorusunu yönelterek bulur ve diğer –ki’lerden ayırt ederiz.
—Sokaktaki çocuklara sahip çıkmamız gerekiyor.(Hangi çocuklar?)
—Sınıftaki öğrenciler dışarı çıksın.(Hangi öğrenciler?)
Görüldüğü gibi sıfat yapan –ki’yi alan sözcüğün hemen önündeki isme hangi sorusunu yöneltebiliyoruz.Öyleyse bu –ki sıfat yapan –ki’dir ve eklendiği sıfata daima bitişik yazılır.
*Bağlaç olan “ki” ise daima ayrı yazılır.Diğer “ki” ekleriyle karıştırmamak için cümleden çıkartırız, cümlenin yapısında ciddi bir bozukluk olmuyorsa o “ki” bağlaç olan “ki”dir. Ayrıca bağlaç olan ki’nin daha vurgulu söylendiğini de göz önünde bulundurmak gerekir.
*Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini. (Duydum unutmuşsun gözlerimin rengini)
*Sen ki dünyalara değersin. (Sen dünyalara değersin.)
*Şimdi anlıyorum ki o yaptıklarım bir hataydı. (Şimdi anlıyorum o yaptıklarım bir hataydı)
Görüldüğü gibi bağlaç olan –ki cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamında bir daralma olsa da yapısında ciddi bir bozukluk olmuyor, öyleyse bu –ki’ler bağlaçtır ve daima ayrı yazılır.
NOT:
Mademki,halbuki,oysaki,çünkü,sanki… sözcüklerindeki ‘ki’ ler bağlaç olmasına rağmen kalıplaştığı için bitişik yazılır.
2) “de” bağlacının ve “de” bulunma durum ekinin yazımı:
“de” “da” bağlacı da tıpkı “ki” bağlacı gibi ayrı bir sözcük olduğu için daima ayrı yazılır.Bulunma durum eki olan “-de,-da, -de,-ta” ise eklendiği sözcüğe bitişik yazılır. “de,da” bağlacıyla “-de,-da,-te,-ta” ekleri birbiriyle karıştırılmamalıdır.Pratik olarak birbirinden şu şekilde ayırt ederiz: Cümle içerisinde cümleden “de”yi çıkartırız,eğer cümlenin yapısında bir bozukluk olmuyorsa o “de” bağlaçtır.Cümlenin yapısı bozuluyorsa o “de”bulunma durum ekidir.
*Kitap da alacağım. (Kitap alacağım)
*Sen de onun gibisin. (Sen onun gibisin)
Görüldüğü gibi bağlaç olan “de ,da” cümleden çıkartıldığında cümlenin yapısında bir bozukluk olmuyor.Şimdi de aşağıdaki örnekleri inceleyelim:
*Sende bir şeylerim kaldı. (Sen bir şeylerim kaldı)
*Onu otobüste gördüm. (Onu otobüs gördüm)
Görüldüğü gibi bulunma durum eki cümleden çıkartıldığında cümlenin yapısı bozuluyor.
Önemli uyarı: Bağlaç olan “de,da”nın kesinlikle “te,ta” biçimi yoktur.
*Sana kazak ta alacağım. (yanlış)
*Sana kazak da alacağım. (doğru)
Ayrıca bağlaç olan “de,da” bir özel isimden sonra gelirse kesme işaretiyle ayrılmaz.
*Bize Ahmet’de gelecek. (yanlış)
*Bize Ahmet de gelecek. (doğru)
3. “mi” soru edatının yazımı:
“mı,mi,mu,mü” soru edatı eklendiği sözcükten her zaman ayrı yazılır,kendinden sonra gelen ekler soru edatına bitişik yazılır:
*Yarim İstanbul’u mesken mi tuttun?
*Bize gelecek misiniz?
*Sen miydin dün rüyalarıma giren?
Soru edatı olan “mı mi mu mü” ile fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan –ma,-me’nin darlaşmış biçimi birbiriyle karıştırılmamalıdır:
*Niçin beni dinle miyorsun?
Yukarıdaki cümlede ‘mi’ ayrı yazılmamalıdır;çünkü buradaki mi soru eki değil, –ma,-me olumsuzluk ekinin darlaşmış biçimidir.Cümleden mi’yi çıkartıp cümleyi tekrar okuduğumuzda cümledeki soru anlamının kaybolmadığını sadece olumsuzluğun kaybolduğunu görürüz.Cümleye soru anlamını katan mi değil, ‘niçin’ sözcüğüdür.
Soru edatı olan “mı,mi,mu,mü” cümleye soru anlamından başka anlamlar da katabilir.
*Sana güzel mi güzel bir elbise aldım. (pekiştirme göreviyle kullanılmış)
*Bu testi de çözdün mü konuyu daha iyi anlarsın (Çözdüğün zaman)
*Tüm bunları ben mi yapmışım? (reddetme,kabullenmeme)
4)Sayıların yazımı:
Sayılar daima ayrı yazılır;ancak çek ve senetlerde sahtekarlığın önlenmesi amacıyla bitişik yazılır.
*Yaş otuz beş yolun yarısı eder.
*Bu yıl dershanemize tam bin beş yüz altmış kişi kayıt yaptırdı.
5)Kısaltmaların Yazımı:
Birkaç kelimeden oluşan kurum ve kuruluş adlarının kısaltmaları yapılırken araya nokta konmaz.
*TBMM *PTT *THY *TEK *KKTC *MTA *DSİ
Cümle içerisine kısaltmalara bir ek getirileceği zaman kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır.
*Kardeşim THY’da çalışıyor. (yanlış)
*Kardeşim THY’de çalışıyor. (doğru)
*Aç bakalım TV’da ne var? (yanlış)
*Aç bakalım TV’de ne var? (doğru)
Tek bir sözcüğün kısaltması yapılıyorsa kısaltmanın sonuna nokta konur:
*Dr. *Prof. * c. * s. * bk.