emilerde kullanım özelliklerine göre farklı dümen tiplerine rastlanmaktadır.
1. Tek pervaneli gemilerde tek dümen : Tek pervaneli bir gemide tek dümen en ideal bir tertip şeklidir. Gerçekten pervane huzmesi içine konmuş bir dümende, dümenden geçen su hızının artması nedeniyle kaldırma kuvveti ve tekne kontrol momenti büyür. Ayrıca boy-simetri düzlemi içinde bulunan dümen sayesinde geminin doğrusal hareket dengesi arttırılmış olur. Tek dümenli bir gemide, daha fazla dümenli tertiplere nazaran dümen imali ve donanımı daha basit olup, dümen makinesi daha küçük güçte ve ucuzdur.
2. Tek pervaneli gemilerde çift dümen : Eğer gemide dönme dairesi çapının küçültülmesi ve dönme manevrası kabiliyetinin daha da arttırılması gerekiyorsa, bu halde tek pervaneli gemilerin çift dümenle teçhiz edilmeleri gerekir. Ancak bu tip gemilerin yapımı gemi inşaatçıları tarafından pek benimsenmediğinden bu tarzda yapılmış gemilere nadiren rastlanmaktadır.
Tek pervane ve çift dümenli düzenlere ait avantajları ve dezavantajları aşağıdaki gibi özetlenebilir;
Avantajları:
a) Geminin dönme dairesi çapı küçülür.
b) Dönme manevra kabiliyeti artar.
c) Çift dümenli tertiplerde toplam kaldırma kuvveti ve momenti tek dümenlidekinin en az aynı olmalıdır. Dolayısıyla çift dümene ait toplam alan tek dümene ait alandan daha küçük değildir.
Dezavantajları:
a) Çift dümenli gemilerde dümenlere ait sürtünme ve anafor dirençleri toplamı daha fazla olduğundan genellikle bu dümenler gemi direncini arttırıcı yönde etkide bulunurlar. Ancak anafor direncini kısmen azaltabilmek için dümenleri gemi formunun bir devamı olarak yapılmış olan skeglerin arkasına teçhiz etmek uygun olur. Skeg ve dümen birlikte sürtünme direncini arttırıcı yönde rol oynarlarsa da geminin doğrusal rota dengesinin artmasına yardımcı olurlar.
b) Paralel iki dümen birbirlerine fazla yaklaşık oldukları takdirde özellikle iki dümen arasındaki basınç alanları birbirlerini olumsuz yönde etkileyeceklerdir.
3. Çift pervane tek dümen : Bu halde dümen gemi düşey simetri düzleminde olmak suretiyle gemi kıçına doğrudan doğruya takılır. Bu tip dümenler genellikle yarı balanslı olarak yapılırlar. Dümen kesit formu gemi su hatlarının devamı şeklinde damla formunda bitirilir. Dümen, pervane su huzmesi için bulunmamaktadır.Dolayısıyla dümenin böyle bir suda oluşturduğu kaldırma kuvveti ile gemi kontrol momentinin pervane arkasındaki tek dümene nazaran daha az olacağı doğaldır. Böyle gemilerde kontrol momentinin % 15-20 oranında azaldığı bilinen bir gerçektir. Dolayısıyla bu eksikliği gidermek için dümen alanının arttırılması yoluna gidilir.
4. Çift pervane ve çift dümen : Bu tip gemiler fazla manevra kabiliyetine ve küçük dönme dairesi çapına sahiptirler. Dümenler pervane gerisinde, pervane huzmesi içinde ve pervane şaft merkezi ile aynı hat üzerinde olacak şekilde kaydırılmak suretiyle tertiplenirler.
Akıntılı boğaz iskelelerine sık sık yanaşmak zorunluluğunda olan şehir hattı gemileri, aynı zamanda yoğun deniz trafiğinin bulunduğu İstanbul limanı sularında seyrederler. Dolayısıyla bu gemilerin fazla manevra kabiliyetine sahip olmaları gerekir. Bu nedenle şehir hattı gemilerinin çoğu çift pervane ve çift dümenli olarak inşa edilmiştir. Eğer plan görünüşünde pervane şaft eksenleri birbirlerini mastori hizasında kesecek şekilde meyilli olarak gemi inşa edilmişse bu halde gemiyi bordası yönünde öteleyebilen manevraya yardımcı yan bir kuvvet kolaylıkla elde edilebilir. Örneğin sancak pervane ileriye ve iskele pervane geriye çalıştırılmak suretiyle gemiyi iskelesi yönünde öteleyebilen yan bir kuvvet oluşturulmuş olur.
