türk ve dünya edebiyatında otoboiyografik romanın ilk örnekleri
ROMAN TÜRÜNÜN TARİHİ GELİŞİMİ:
Roman türünün ilk örneğini ilk defa 16. Yüzyılda İspanyol yazar Miguel de Cervantes, Don Kişot adlı eseriyle vermiştir. 17. Yüzyılda Madam de la Fayette, "Princesse de Clevs" adlı eseriyle ikinci roman yazarı olmuş aynı zamanda bu eseri psikolojik roman türünün ilk örneği kabul edilmiştir. 19.yy'da. gelişen romantizm ve realizm akımları bu türün de gelişmesinde etkili olmuştur.
Türk Edebiyatında daha önceleri bu türün yerini tutan mesneviler vardı. Batılı anlamdaki roman türü bizde önce çevirilerle başlar. İlk olarak Yusuf Kâmil Paşa Fransız yazar Fenelon'dan "Telemaque" adlı eseri dilimize çevirmiş ; sonra Wictor Hugo'dan Sefiller, Daniel Defo'dan Robinsun Crosoe ve Alexandre Dumas'dan Monte Criestodilimize tercüme edilmiştir. Bizde ilk yerli romanı Şemsettin Sami "Taaşşuk u Talat ve Fitnat" adıyla yazmıştır. Ahmet Mithat Efendi yüzlerce macera romanı yazar.Bu yüzden adı yazı makinesine çıkar.Ancak bunlar roman tekniği bakımından kusurlu eserlerdir.Daha sonra Namık Kemal "İntibah" adlı eseriyle ilk edebi roman örneğini yazmıştır. İlk köy romanı Nabizade nazım'ın "Karabibik"i olur.Halit Ziya Uşaklıgil "Mai ve Siyah"la ilk modern roman örneğini vermişlerdir. Bunları Recaizade Mahmut Ekrem'in yazdığı ilk realist romanımız "Araba Sevdası " takip eder. Mehmet Rauf'un Eylül adlı romanı ,ilk psikolojik roman olurken ilk tarihi roman Namık Kemal'in "Cezmi"siyle kaleme alınır. Milli Mücadele döneminde Halide Edip "Ateşten Gömlek", Yakup Kadri "Yaban" Reşat Nuri "Çalıkuşu" adlı romanlarıyla bu türü mükemmele ulaştırır.
ROMAN ÇEŞİTLERİ:
A ) KONULARINA GÖRE:
1. Tarihi Roman : Tarihteki olay ya da kişileri konu alan romanlardır. Yazar tarihi gerçekleri kendi hayal gücüyle birleştirerek anlatır. İlk örneği Valter Scott'un "Vaverley" adlı eseridir. Bunu Gogol'un "Toros Bulba" , Victor Hugo'nun "Notre Damın Kamburu" , A. Dumas'ın "Monte Criesto" ve "Üç Silahşörler" adlı eserleriyle devam ettirir. Türk edebiyatında ilk örneği Namık Kemal'in "Cezmi" adlı romanıdır. Nihal Atsız'ın "Bozkurtlar " adlı serisi, Tarık Buğra'nın "Küçük Ağa"sı , Kemal Tahir'in "Yorgun Savaşçı"sı ve "Devlet Ana"sı tarihi roman türünün örnekleridir.
2 - Macera Romanı:Günlük hayatta her zaman rastlanmayan, şaşırtıcı, sürükleyici, esrarengiz olayları anlatan romanlardır Serüven Romanları da denir. Bir araştırma ve izlemeyi anlatan Polisiye Romanlar, alışılmışın dışında uzak yerleri ve yaşamları anlatan Egzotik Romanlar da bu gruba girer. Dünya edebiyatında R. L. Stevenson'un "Hazine Adası" Daniel Defo'nun "Robinson Cruseo"su Rudyard Kipling'in "Cangel Kitabı" Jonathan Swift'in " Gülliver'in Seyahatleri" macera romanlarına örnektir.
Türk edebiyatında A. Mithat Efendinin "Hasan Mellah", "Dürdane Hanım" adlı romanları, Peyami Safa'nın " Cingöz Recai" serisi bu türün en tanınmış örnekleridir.
3) Sosyal Roman : İnsan yaşamınn sınırsız kültür birikimi içinde yer alan ve insanı derinden etkileyen toplumsal, siyasi olaylar, inançlar, gelenek ve görenekleri bazen eleştirisel, bazen de bilimsel açıdan ele alıp anlatan romanlardır Dünya edebiyatında : W. Hugo'nun "Sefiller", Dostoyevski'nin "Suç ve Ceza"sı bu türün örnekleridir.
Türk edebiyatında Namık Kemal'in "İntibah", R. M. Ekrem'in Araba Sevdası" A. Mithat Efendinin "Felatun Bey ile Rakım Efendi" adlı eserleri bu tür romanlardır. Cumhuriyet dönemim romancıları daha çok sosyal içerikli romanlara eğilmişler ve çok başarılı örnekler ortaya koymuşlardır.Orhan Kemal'in Baba Evi,Hanımın Çiftliği,Gurbet Kuşları" adlı eserleri, Yaşar Kemal'in "İnce Memed"i, Kemal Tahir'in "Rahmet Yolları Kesti" adlı eseri sosyal romanlardır.
Bir fikri savunup bilimsel verilerle olaya yaklaşan romanlara "Tezli Roman" denir. Yakup Kadri'nin "Yaban" romanı gibi. Toplumdaki inanç ve gelenekleri anlatan romanlara "Töre Romanı" denmektedir. Halide Edip'in "Sinekli Bakkal" adlı romanları töre romanı örneğidir. Bunlar farklı bir tür olmayıp sosyal romanın içindeki türlerdir.
4)- Psikolojik Roman ( Tahlil Romanı ) : Dış alemdeki olaylardan çok , kahramanların iç dünyasını, ruh hallerini ele alarak kişilerin toplumla ilişkilerini, bunların birbirinden nasıl etkilendiklerini anlatan romanlardır. İlk örneği: Madame de La Fayette'in "Prencesse de Clevs" adlı romandır. Bizde ilk psikolojik roman denemesi Nabizade nazım'ın yazdığı "Zehra" adlı roman olsa da bu eser başarılı olmamış ve ilk psikolojik roman Mehmet Rauf'un "Eylül"ü olmuştur. Batılı anlamda ilk psikolojik tahlil romanı ise peyami Safa'nın "9. Hariciye Koğuşu"dur. Peyami Safa'nın "Matmazel Noralya'nın Koltuğu", "Bir Tereddütün Romanı" adlı eserleri de psikolojik romanlardır.
5) Otobiyografik Roman: Yazarın kendi yaşamın anlattığı romanlardır. Dünya edebiyatındaki örnekleri Tolstoy'un "Yaşayan Ölü" , " Çocukluk" adlı eserleridir.Bizde iseYakup Kadri Karaosmanoğlu'nun "Anamın Kitabı" Peyami Safa'nın "Dokuzuncu Hariciye Koğuşu" bu türün örnekleridir.
NEHİR ROMAN : Bir kişinin, bir toplumun hayatındaki gelişmeleri ya da tarihi bir olayı birden fazla cilt halinde anlatan romanlardır.
Tarık Buğra’’nın “Küçük Ağa”, “Küçük Ağa Ankara’da” , “Firaun İmanı”; Nihal Adsız’ın “Bozkurtlar “ , “Bozkurtların Ölümü”, “Bozkurtlar Diriliyor” romanları gibi.