1839'da Kocacık'ta doğduğu sanılan[4] babası Ali Rıza Efendi aslen Manastır'a bağlı Debre-i Bâlâ'dandır.[5] Babasının ailesi Arnavutlar[6][7][8][9] ya da 14-15. yüzyılda Anadolu'dan bölgeye göç etmiş olan Yörüklerdendir.[4][5][10] Daha sonradan ailesi Selanik'e göç eden Ali Rıza Bey,[11] burada gümrük memurluğu ve kereste ticareti yapıyordu.[12] Ali Rıza Bey, 1871 yılında 1857 yılında Selanik'e yakın Langaza'da doğan[13] Zübeyde Hanım'la evlenmişti.[14] Mustafa Kemal Atatürk, bu çiftin çocuğu olarak, Rumî 1296 olarak kayıtlı olmak ve günü belli olmamakla beraber 1881 yılında Selanik'te doğmuştur. Kendi doğum tarihini 19 Mayıs olarak ifade ve kabul etmiştir.[15] Doğum itibarıyla Fatma, Ömer, Ahmet, Naciye ve Makbule adlı beş kardeşi olsa da Mustafa ile birlikte sadece Makbule küçük yaşta ölmeden sağ kalabilmiştir.[16][17]
Öğrenim çağına gelen Mustafa'nın hangi okula gideceği konusunda annesi ile babası arasında anlaşmazlık çıkmıştı. Annesi Mustafa'nın Hafız Mehmet Efendi'nin mahalle mektebine gitmesini istiyor, babası ise o dönemki yeni yöntemlerle eğitim yapan Mektebi Şemsi İbtidai'nde (Şemsi Efendi Mektebi) okumasını istiyordu. En sonunda önce mahalle mektebine başlayan Mustafa, birkaç gün sonra Şemsi Efendi Mektebi'ne geçti.[18] 1888 yılında babasını kaybetti.[19] Bir süre Rapla Çiftliği'nde dayısı Hüseyin'in yanında kalıp hafif çiftlik işleriyle uğraştıktan sonra Selanik'e dönüp okulunu bitirdi.[20] Bu arada Zübeyde Hanım, Selanik'te gümrük memuru olan Ragıp Bey ile evlendi.[21]
