) Azınlık Cemiyetleri
Etnik-i Eterya Cemiyeti
İlk kurulduğunda Yunanistan’a bağımsızlığını kazandırmak amacıyla kurulmuştur (1814).
Girit İsyanı’na neden olmuşlardır (1896).
I.Dünya Savaşı’nda ise Rumların yaşadığı tüm toprakları Yunanistan’a katarak eski Bizans’ı canlandırmayı amaçlamışlardır.
Mavri Mira Cemiyetiİzmir ve çevresi ile Doğu Trakya’yı Yunanistan’a katmak için kurulmuştur.İstanbul’daki Rum Patrikhanesi bu cemiyetin başkanlığını çekmiştir.
Rum Pontus CemiyetiTrabzon Rum İmparatorluğu’nu tekrar kurmak amacı ile Rumlar tarafından kurulmuştur.
Taşnak ve Hınçak CemiyetiDoğu Anadolu’da bağımsız bir Ermeni Devleti kurmak amacı ile Ermeniler tarafından kurulmuştur.
Alyans İsrailit Cemiyetiİstanbul’daki Yahudi gençler tarafından kurulmuştur.Filistin'den Elazığ’a kadar uzanan Büyük İsrail Devleti’ni kurmayı amaçlamışlardır.* Azınlıkların kurduğu cemiyetlerin çalışmalarında Rum ve Ermeni kiliseleri etkili olmuştur.
b) Milli Varlığa Düşman Cemiyetler
Kürt Teali Cemiyetiİngilizler’in yardımıyla İstanbul’da kurulmuştur.Wilson İlkeleri’nden yararlanarak doğuda bir Kürt Devleti kurmak amaçlanmıştır.Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile birleşmeyi reddetmiştir.
Teali İslam CemiyetiÜlkenin kurtuluşunu hilafet ve saltanatta görmüşlerdir.Anadolu’daki Milli Mücadele’yi engellemek için İstanbul’daki bazı müderrisler tarafından kurulmuştur.
Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkasıİttihat ve Terakki karşıtlarından oluşmuştur.Padişaha bağlılığı savunmuşlardır.Meşrutiyet ve demokrasi ilkelerine bağlı siyaset takip etmişlerdir.
Hürriyet ve İtilaf Fırkasıİttihat ve Terakki’nin en büyük karşıtlarıdır.Mondros’tan sonra Milli Mücadele’ye karşı iç ayaklanmalarda öncü olmuşlardır.
İngiliz Muhipleri Cemiyetiİngilizler’in parasıyla İstanbul’da kurulmuştur.İngiliz mandasını savunmuşlardır.Osmanlı Devleti tarafından desteklenmiştir.
Wilson Prensipleri CemiyetiOsmanlı Devleti’nin kurtuluşunun ancak ABD’nin mandası ile mümkün olabileceği savunulmuştur.Cemiyetin kurucularından bir kısmı Kurtuluş Savaşı’nda Milli Mücadelecilere katılmıştır.
B) Yararlı (Milli) Cemiyetler
Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk CemiyetiTrakya’nın Yunanlara verileceği endişesi ile Edirne’de kurulmuştur.Osmanlı Devleti parçalandığı takdirde Batı Trakya ile birleşerek, Trakya Cumhuriyeti’ni kurmayı amaçlamıştır.Mondros’tan sonra kurulan ilk direniş cemiyetidir (2 Aralık 1919).Lüleburgaz, Edirne kongrelerini düzenlemişlerdir.
İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyetiİzmir’in Yunanlara verilmesini engellemek amacı ile kurulmuştur.İttihatçı ve Bolşevik olmakla suçlanmışlar, düzenli bir cemiyet olamamışlardır.
İzmir Redd-i İlhak Cemiyetiİzmir’in işgali üzerine kurulmuştur.I. ve II. Balıkesir Kongresi ile Alaşehir Kongresi’ni düzenlemişlerdir.
Kilikyalılar CemiyetiAdana ve çevresinin Ermeniler’e verilmesini engellemek ve Fransız işgalinden korumak için kurulmuştur.
Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye CemiyetiTrabzon ve çevresinde Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını engellemek için kurulmuştur.
Trabzon Havalisi Adem-i Merkeziyet CemiyetiTrabzon ve çevresinde bağımsız bir Türk Devleti kurmak amacı ile kurulmuştur.İlk kurulduğunda padişaha bağlı iken daha sonra Milli Mücadele’ye katılmıştır.
Doğu Anadolu (Şark Vilayetleri) Müdafaa-i Hukuk CemiyetiDoğuda bağımsız bir Ermeni Devleti’nin kurulmasını engellemek için kurulmuştur.Cemiyet şu kararları almıştır:Kesinlikle Doğu Anadolu’dan göç edilmeyecek.Doğu illeri bir saldırıya uğrarsa birleşilecek.Bilim, din ve ekonomi alanında teşkilatlanılacak.www.tarihogretmeni.comErzurum Kongresi'ni düzenlemişlerdir.
Milli Kongre CemiyetiMilli Talim ve Terbiye Cemiyeti tarafından kurulmuştur.Türkler’e karşı yapılan yanlış propagandaları basım ve yayım yoluyla dünyaya duyurmak amaçlanmıştır.* “Kuva-yı Milliye” deyimini ilk kullanan cemiyettir.
MİLLİ CEMİYETLERİN ÖZELLİKLERİCemiyetlerin tabanını çoğunlukla eski İttihatçılar oluşturmuştur.Cemiyetlerde “Türklük” duygusu ön plandadır.Cemiyetler yalnız bulundukları bölgeleri kurtarmak için kurulmuştur.Genellikle basın ve yayın yoluyla mücadele etmişlerdir.
